ижтимоий-сиёсий,адабий-бадиий,маданий-маърифий сайти

Ўша фурсатда бир заифа йўлимдан чиқди. Э, у хотинмас бир ўт парчаси эдики, асти қўяверинг. Хуллас, у билан оила қурдим. Мен уни еру кўкка ишонмас эдим. Хотин зоти эркакнинг териси остига кириб олмасин экан. Бутун ақлу ҳушимни эгаллаб олганди. Инон-ихтиёрим унинг қўлида эди. Беш йил аввал мендан кўнгли қолдими, ё бошқа бировга кўнгил қўйдими, ҳарқалай “талоғимни бер, кетаман”га тушиб олди.

CОДИҚ ҲИДОЯТ
ҲИКОЯЛАР
Форс тилидан Рустам Жабборов ва Ғулом Карим таржималари

ЁШ ХОТИННИНГ ЖАФОСИ

Кеч тушиб қолган, тоғлар орасидаги қўрғон ёнида, мўъжазгина қаҳвахона ҳовлисида, тут соясидаги ёғоч каравотда икки кишинигина кўриш мумкин эди. Граммофондан дилрабо мусиқа тараларди.

Қаҳвачи эса улардан анча нарида, самоварга ўтин қалаш билан овора. Тут соясидаги мусоҳибларнинг бири озғин, кўзлари ич-ичига ботган, чўққисоқол қария Машҳади Шаҳбоз қаландарсифат, юзидан ҳорғинлиги сезилиб турган суҳбатдоши Мирзо Ядоллоҳга маъни берар эди. Бир қарашда уларнинг янги, тасодифий танишлар эканини сезиш мумкин.

Улар замонанинг бевафолиги, хотинларнинг беандоза қилиқлари хусусида қизғин баҳслашишарди. Гап тирикчилик масалаларига, пул топишнинг чандон оғирлашиб бораётганига тақалди.
– Тирикчилик одамни не куйларга солмайди, – бошини ликиллатиб гап бошлади Шаҳбоз. – Қилмаган ишимиз қолмади. Бир пайтлар Теҳронда баққоллик дўкони ҳам очганман. Кунига олти қиронга яқин пул топардим. Учма-уч рўзғорга етказардим.

Ҳамсуҳбати Мирзо Ядоллоҳ илкис унинг сўзини бўлди:
– Нима, ҳали сиз баққолчилик ҳам қилганмисиз? Менинг баққол жамоатидан кўнглим қолган.
– Нега? – ажабланди Шаҳбоз.
– Бунинг тарихи узун. Сиз аввал гапингизни тугатинг! Шаҳбоз сўзида давом этди: – Шундай қилиб… ҳа, дўконим бор эди. Шу касбнинг орқасидан яхшими-ёмонми анча пайт тирикчилик қилдим. Ўша фурсатда бир заифа йўлимдан чиқди. Э, у хотинмас бир ўт парчаси эдики, асти қўяверинг. Хуллас, у билан оила қурдим. Мен уни еру кўкка ишонмас эдим. Хотин зоти эркакнинг териси остига кириб олмасин экан.

Бутун ақлу ҳушимни эгаллаб олганди. Инон-ихтиёрим унинг қўлида эди. Беш йил аввал мендан кўнгли қолдими, ё бошқа бировга кўнгил қўйдими, ҳарқалай “талоғимни бер, кетаман”га тушиб олди. Ҳеч нарса деёлмадим. Бор-будимни сотиб, пулни бўғчага жойлаб, икки яшар боласини эргаштириб кетворди. Аввалига ҳийла енгил тортдим. Қулоғим тинчиди деб ўйлагандим. Аммо бу хотин мени тамомила ўзига боғлаб олган экан.

Беш йилдирки, ороми қарорим йўқолган. На ётиш-туришимда, на еб-ичишимда барака қолди. Биттаю битта зурриёдим, кўзимнинг қорасига нима бўлди, кимларнинг қўлида қолди, билмайман.
– Э, бу хотин зотини тушуниш қийин, – бош чайқади Мирзо Ядоллоҳ. – Бунақа бевафо аёллар аслида эркакларнинг эътиборига, ғамхўрлигу парваришига арзимайди.
– Аёлимнинг жуда ғалати феъли бор эди, – Шаҳбоз пешанасини тириштириб хотираларига берилди. – Баъзан ҳеч ким билан гаплашмас, жуда одамови бўлиб қолар, нуқул ҳеч нарса гапирмай уҳ тортгани тортган эди. Шунда “аввалги эрини қўмсаб қолгандир” дея ичимни рашк тирнай бошларди.

– Нима, сиз унинг иккинчи эримидингиз? – сўради Мирзо Ядоллоҳ қизиқсиниб.
– Ҳа, – бош ирғади Шаҳбоз. – Қўлимдан келганича унинг кўнглини овлашга, меҳрини қозонишга интилдим. Боримни йўлига нисор қилдим. Айтганини бажардим. Аммо, на илож, кетди. Уни яна бир кўрсам, юзма-юз келсам эди, деб орзу қиламан. Лоақал ўғлимни кўриш насиб этсайди.
– Э, биродар, бир кам дунё дейдилар, – унга таскин берган бўлди Ядоллоҳ.
– Сабр қилган муродига етар, дейди. Яратган ҳам сабрлиларни хуш кўрармиш. Ўзим ҳам минбар тепасида бўлганимда ҳамиша айтардимки, ас-сабру мифтохул фарах, яъниким сабр шодлик калитидур.

– Сиз олим бўлганмисиз? – сўради Шаҳбоз.
– Э, бу ўн икки йилнинг нарёғидаги гаплар, – афсус билан бош тебратди Ядоллоҳ. – Ҳозир кўриб турганингиздек бир овораю саргашта кимсаман, – у бир муддат жим қолиб, оғир хўрсинди. – Менинг ҳам ҳаётимни бир аёл барбод қилган.
– Э, бу хотинлар дастидан додингни ким айтасан, – деди Шаҳбоз.
– Йўқ, бу воқеанинг хотинлар макрига алоқаси йўқ. Бунга фақат ўзим айбдорман. Агар Теҳронда яшаган бўлсангиз, Абувий деган кишини эшитгандирсиз? Отамнинг довруғи бир пайтлар бутун шаҳарга таралган эди. Қиссахонлигу қасидахонликда, воизлигу дуогўйликда ҳеч ким унинг олдига тушломасди. У қатнашган мажлисларда одам шу қадар тирбанд бўлардики, игна ташласанг, ерга тушмасди. Аммо отам шону шуҳратини ўзи билан олиб кетди. От изини той босади деб, мен унинг ўрнини эгаллашга ҳаракат қилдим. Отамнинг жоҳу жалолини тиклаб, ҳужрасига эгалик қила бошладим. Ўзим талаба эдим, оладиган нафақам еган-ичганимга етмасди. Ҳар қалай ваъзу қасидалар ўқиб, тингловчилар эътиборини тортишга, улар ичидан ўзимга мухлис топишга уриндим…

Кўп ўтмай отамнинг муносиб издоши эканим элга маълум бўлди. Шу-шу мени баъзи хасталарга дам солиб дуо ўқишга ҳам чақирадиган бўлишди. Бир оқшом мени бир беморга дам солиш учун олиб кетишди. Қарасам, ўн тўрт-ўн беш ёшли қизча экан. Нафасим унга қанчалик кор қилганини билмадим, аммо у ўша заҳоти мени хаста қилиб қўйганди. Алқисса, ўша қизчага кўнглим суст кетди. Унгача иккита сийға (шиа мазҳабига мансуб мусулмонлар учун вақтинча никоҳдаги аёл – тарж.) билан яшаб, кейин уларнинг жавобини бергандим. Аммо бу қизча уларга ўхшамасди. Хуллас, икки кун ўтиб, унинг уйига уч туман пул, бир сидра кийим- бош ва майда-чуйда билан совчи жўнатдим. Қизнинг ота-онаси кўп куттирмади. Камтарона тўй қилиб ўйландим. …Кечқурун унинг ёнига кирдим. У шу қадар кичкина ва норасида эдики, ўзимдан ўзим уялиб кетдим.

Унга раҳмим келарди. Ахир унинг ҳали она сути оғзидан кетмаган, оила нима, эр-хотинлик нима, англайдиган ёшда эмасди. Бироқ ёши етмишдан ошиб, ўн-ўн икки яшар қизларни ҳар хил ҳийлаю найранглар билан қўлга киритадиганлар озмунчами? Рубоба (унинг исми шунақа эди) мени кўриши билан дағ-дағ титрай
бошлади. Қўлимни теккизишга ҳам ботина олмасдим. Унга яқин боришим билан йиғлай бошларди. Хуллас, уни каравот устига ётқизиб, ўзим ундан анча нарида, ерда ётадиган бўлдим. Ўша ондан яхши гап билан уни ром қилишга киришдим. Унга битта эртак айтиб бердим.

Эртаси куни яна бир эртакни ярмигача айтдим. Учинчи куни индамай ётсам, Рубобанинг ўзи “Кечаги эртакнинг давоми нима бўлди, подшоҳ Жамшид овга чиққан жойда тўхтатиб қўйгандингиз”, деди. Мен шу гапни кутиб турувдим. “Бошим оғрияпти, қувватим йўқ, баланд овозда гапиролмайман, яхшиси сенга яқинроқ борай”, дедим. Эртакни айтарканман, унга томон силжиб боравердим. Охирида…

Шаҳбоз мусоҳибининг суҳбатини эшитиб кула бошлаганди, аммо унинг кўзойнаги ортидан ёшли кўзларини кўриши билан ўзини қўлга олди. Мирзо Ядоллоҳ эса жўшқин овозда ҳикоясини давом эттирди.

– Бу гапларга ўн икки йил бўлди. Ўн икки йила-а? Қанақа аёл эди у? Меҳрибон, ақлли, одобли. Саранжом-саришта, ораста эди. Ўзи кичкина бўлсаям ҳамма ишга улгурарди. Кичкина қўлчалари билан кир ювар, тикиш-бичиш қилар, ширин-ширин овқатлар пиширарди. Мен унга ўқиш- ёзишни ўргатдим. Тез орада Шайх Саъдийнинг ҳам шеърларин ёддан айтиб берадиган бўлди. Хуллас, у билан уч йил бахтли ҳаёт кечирдик. Ўзингиз биласиз, бир товуққа ҳам дон керак, ҳам сув. Тирикчиликнинг ўзи бўлмайди. Фақат қасидахонлик қилиб, гузарма-гузар кезиб топган пулим рўзғорга етмайдиган бўп қолди. Келишмовчилик ҳам ана шундан келиб чиқди. Дўст бор, душман бор, кимдир хотинимни йўлдан уриб, орамизга совуқчилик тушди. Нима бўлдию, кунларнинг бирида қаттиқ тортишиб қолдик. У аввал кўзимга мусичадек беозор, хокисор ва муте бўлиб кўрингани билан турган битгани заҳар- заққум эканини ўшанда билдим. Уни тинчлантириш учун ҳар қанча уринмай тўхтатишнинг иложи бўлмади.

– Қанчалик пешонам шўр экан. Ўз уйимда ёғ ичидаги буйракдек яйраб ўсгандим. Еганим олдимда, емаганим ортимда эди. Қурумсоқ отам келиб-келиб сендек бир тиланчига мени сотди. Менинг тенгим аслида сен эмасдинг. Бу кунимдан ўлганим яхши эмасмиди? Сен билан бошқа яшолмайман, – дерди. Ҳарчанд ўзимни қўлга олишга уринмай, уддасидан чиқолмадим. Ахир сабр-тоқатнинг ҳам чеки бўлади. Кўз олдим қоронғилашиб кетди. Дастурхон бошида ўтириб эдим, овқат тўла идишни олиб, ҳовлига ирғитдим. Шарт ўрнимдан турдиму, хотинимниг қўлидан тутиб, қўшни ҳовлида турадиган Шайх Маҳдийннг ёнига бордим. Унинг гувоҳлигида хотинимни уч талоқ қўйдим.

Эртаси куни уйғониб, тундаги ҳолатнинг даҳшатини тасаввур қилдиму дунё кўзимга қоронғу туюлди. Пушаймон бўлдим. Аммо, энди бундан нима наф? Хотиним менга ҳаром бўлганди. Девонага ўхшаб кўчама-кўча саргардон кездим. Мени кўрган танишларим ҳам танимай ўтиб кетишарди. Хотинимни қанчалик севишимни ўшанда пайқадим. На ейиш- ичшимда, на ётиш-туришимда ҳаловат бор эди. Ҳатто, уйда ҳам қамалиб ўтиролмасдим. Уйдаги ҳамма нарса уни ёдимга солаверарди. Ахийри мазам қочиб, ётиб қолдим. Рост, уйланай десам, дарахт шохидан қиз ёғиларди. Аммо ҳеч ким унинг ўрнини боса олмасди.

Шу тариқа икки ойдан зиёд вақт ўтди. Унинг иддаси ҳам тугаб қолди. Мен ҳар қандай йўл билан бўлмасин, уни қайта никоҳимга олишга аҳд қилдим. Неча марталаб эшигига бош эгиб бордим. Аммо фойдаси бўлмади. Биласиз, шариат ҳукмига кўра, талоқ қилинган хотинни қайта никоҳга олиш учун кимгадир тегиб чиқиши керак. Иккинчи эрнинг ҳарамини кўрмай, аввалги эрига қайта олмайди. Демак, пул тўплаб, ижарага бирорта муваққат эр топишим керак эди.

Маҳалламизда бир баққол яшар, унинг башарасига қараган одамнинг қусгиси келарди. Умрида бетини ювмагани учунми, етти кучук яласа тўярди. Ўзиям яримта пиёз учун бош кесишга тайёр кимсалардан эди. Бориб, унга вазиятни тушунтирдим. Ҳамма харажатни ўзим кўтариб, Рубобани бир оқшом унга никоҳлаб берадиган бўлдим. Устига-устак қўлига беш туман пул ҳам бердим.

Шаҳбоз ҳамсуҳбатининг гапларини эшитиб, бошини хиёл эгиб олди. Чамаси у Ядоллоҳнинг ҳикоясидан мутаассир бўлмоқда эди.

– Ўша оқшом янтоқнинг устида ётгандек ухлолмай чиқдим. Уч йил бир ёстиққа бош қўйган аёлимни биров исмини тилга олса, чавақлашга тайёр турардим. Энди эса ўз қўлларим билан уни бир бедавонинг қўйнига солиб қўйдим. Хуллас, амаллаб тонг оттирдиму саҳар туриб, баққолнинг уйига йўл олдим. Уни чақириб, эшигида бир соат кутдим. Назаримда бир аср ўтгандек бўлди.

У чиқиши билан “Қани, хотинимни чақир, келишувга биноан уни талоқ қилишинг керак, ҳар қалай сенга беш туман берганман” дедим. Унинг ўша фурсатдаги шайтоний қиёфаси кўз ўнгимдан кетмайди. Тиржайганча “Тошингни тер, – деди менга. – Минг туман берсанг ҳам сенга хотинимнинг бир тукини раво кўрмайман”.
Кўз олдимда яшин чақнагандек бўлди.

Шаҳбоз кўзларини олайтириб, Ядоллоҳга юзланди:
– Субҳоноллоҳ, шунақаси ҳам бўларканми а?
– Сиз ишонмайсиз, биродар, – кадар билан гапида давом этди Мирзо Ядоллоҳ. – Нима ҳам қила олардим? Ҳақиқат мен томонда бўлганида ўзим билардим. Баққолнинг ниятини пайқадим. “Минг туманга бир тукини бермайман” деганидаёқ унинг мақсади фақат пул, каттароқ пул эканини билдим. Аммо менда ўша фурсатда сариқ чақа ҳам йўқ эди. Унга ҳеч гап айтолмадим. Томоғимга нимадир тиқилган, овозим битиб қолганди.

Нокому ноумид унинг эшигидан қайтдим. Қайтдиму дунёи дунга ҳам этак силкидим. Эгнимга қаландарлар жомасини илиб, ҳайё ҳуй деб йўлга тушдим. Мана ўн икки йилки, жаҳонгаштаман, шаҳарма-шаҳар, қишлоқма-қишлоқ кезаман, гоҳ одамлар гавжум жойда қиссахонлик қиламан, гоҳ муаллимлик. Баъзан униси- бунисига хат, ариза ёзиб бериб, чойчақа ишлайман. Гоҳида қаҳвахоналарда одамларга «Шоҳнома» ўқийман, вақти келса, най чалиб бераман.

Шу тариқа умрим ҳам поёнига етиб бормоқда. Боя нима учун баққол халқидан кўнглим қолган, деганимни энди тушунгандирсиз? У гапини тугатиб, бир нуқтага тикилганча, жим қолди.

Шаҳбоз бошини икки кафти орасида қисиб ўтирарди. Ниҳоят бошини кўтариб, оҳ чекди.

– Рубобанинг чап юзида чечакдан қолган изи бормиди? – сўради дафъатан Ядоллоҳга юзланиб. – Гапирганда кўзларини пирпиратиб турармиди?

Ядоллоҳ даст ўрнидан қўзғолди: – Сизга ким айтди буни?
– Ҳаёт инсонни ўзгартиради, юзларга ажин тушади, соч-соқол оқаради, тишлар тўкилади, овоз ўзгаради. Қарангки, иккимиз ҳам бир-биримизни танимабмиз. Ахир сиз бир пайтлар маҳалламизда турган шайх Расулнинг ўғли оғойи Мирзо Ядоллоҳ эмасмисиз?
– Сиз… кимсиз? – Мирзо Ядоллоҳ бехос ўрнидан қўзғолди.
– Ё тавба, ўша, мени ўн икки йилдан бери саргардон юришимга сабабчи бўлган баққол Шаҳбозмисиз?

Икковлон бир-бирига қадалганча қотиб қолди.

ОБЖИ ХОНИМ

Обжи хоним Моҳрухнинг опаси эди. Аммо, бир кўришда танимаган-билмаган одам бунга асти ишонмасди. Улар умуман бир-бирига ўхшамасди. Обжи хоним озғин, узун бўйли, буғдойранг, қорасоч қиз бўлса-да, кўримсизлиги боис унчалик эътиборни тортмасди. Моҳрух паст бўйли, оқ юзли, қўнғирсоч, кулганида лаблари ёнида кулгичлар ўйнар, истараси иссиқ қиз эди. Уларнинг феъли атвори ҳам фарқли эди. Масалан Обжи хоним одамови, урушқоқ, аразчи бўлиб, баъзида ҳатто онаси билан ҳам ғижиллашиб қолар, ҳафталаб гаплашмай юрарди. Моҳруҳ эса, ўта хушмуомала, одамохун, киришимли эди. Қўшни хотин — Ҳасаннинг бувиси ҳам уни бежиз “ширин қиз” деб атамасди-да!

Ота-онаси ҳам Моҳрухни опасидан ортиқроқ кўришар, суйиб эркалашар, Обжи хоним эса, ўзининг терс феъли, бадхулқлиги туфайли нуқул дакки эшитавериб дийдаси қотиб кетганди. Онаси гарчи Обжи хонимни сиртдан ёмон кўргандек туюлса-да, аслида унинг келажак толеи онаизорни тез-тез ташвишга солар, яқинлари, ҳақ-ҳамсоялари олдида дард-ҳасрат ҳам қилиб қоларди:
— Шу қизимнинг ҳам бахти очилиб кетармикин? Отасининг мол-давлати бўлмаганига яраша, ўзиям очиқчеҳра, ақлли-ҳушли, чиройли бўлса майли эди. Эрга тегмасдан қоп кетмасмикин деб қўрқаман!

Бундай гап-гузарон кўпинча Обжи хонимнинг ёнида айтилгани учун у болалигидан турмуш қуриш ҳақида ўйламай қолган, эрга тегишдан умидини узганди. Балоғат ёшига етгач, бутун вақтини намоз-ниёз билан ўтказадиган бўлди.

Чиндан ҳам қиз аллақачон бўйига етиб қолган эса-да, биров уларнинг эшигини қоқиб келмади. Бир гал уни қўшнилари, дурадгор кал Ҳусайнга бермоқчи бўлишганди. Аммо Ҳусайн “бошим калу, кўнглим нозик” дейдиганлардан эди — Обжи хонимга уйланишни истамади.

Обжи хоним эса қаэрга бормасин шу ҳақда гап очилгудек бўлса:
— Ўзи орқамдан ялиниб, совчи қўйганди, тегмадим, келиб келиб ўша калга тегаманми? Худо кўтарсин эр зотини! Ҳозирги эрларнинг турган битгани ғалва! Ароқхўр, жанжалкаш… Минг марта эрсиз ўтганим афзал, — деб жар соладиган бўлди.

Аммо дилида бошқа гап: Ҳусайнни болалигидан ёқтирар, агар оламан деса, жон-жон деб теккан бўларди. Аммо у ўзининг ташқи кўриниши билан эр зотининг диққатини торта олмаслигига ич-ичидан амин бўлгани учун дунё лаззатларидан ўзини бенасиб билар, фақатгига охират неъматларидан бебаҳра қолмаслик учун ибодатга ружу қўйганди. Бу дунё ўткинчи, унинг ҳою ҳаваслари ҳам беҳуда. Умрни ўйин-кулги, орзу ҳавас билан ўтказганлар янглишадилар. Ҳали шундай вақт келадики, барча чиройли одамлар, жумладан, синглиси Моҳрух ҳам унга чин дилдан ҳавас қилиб қолади.

Муҳаррам ва сафар ойлари келса, Обжи хоним ўзини қўярга жой тополмай қоларди. Бу ойларда қўни-қўшнилар, қавм-қариндошлар турли диний маросимлар, қиссахонлик кечалари ўтказишар, унда албатта Обжи хоним фаол иштирок этар, гўяндалик, йиғи-сиғи бобида ҳам унга тенг келадигани топилмасди. Айрим қиссаларни ровийлардан ҳам яхшироқ билар, мабодо улар адашиб қолишса, ўзи тузатиш киритарди. Диний масалаларда таниш-билишлар ҳар доим Обжи хонимнинг ёнига келиб, ундан маслаҳат сўрашарди.

Уйда ҳам субҳи содиқда ҳаммадан аввал уйғонар, таҳорат олиб, синглисини туртиб уйғотар, у бечора ҳам азбарои опасидан қўрққанидан мудроқ кўзларини ишқалаганча таҳоратхонага югурарди. Обжи хоним ҳамиша иймон ҳаловатини ҳис этар, Яратганнинг марҳаматига ноил бўлишига заррача шубҳа қилмас, шу тақводорлиги ва художўйлиги боис, албатта, жаннатга киражагига ишонарди.

Кейин уй ишларини битириб, яна ибодатга шўнғир, қўлидан эски, узун қора тасбиҳ тушмас, тинимсиз тили дуо ва салавотдан бўшамас, унинг бирдан-бир истаги Карбало (Ироқдаги дашт номи – тарж) зиёратига бориш, Ҳазрати Имоми Ҳусайннинг шаҳид қони тўкилган жойларни тавоф қилиш эди.

Синглиси Моҳрух бироз ўйинқароқ эди. Булар ҳақида у қадар кўп ўйлаб ҳам ўтирмас, қачон қараса, хандон-хушхон аллақандай қўшиқларни хиргойи қилиб юрар, ўз навбатида уй юмушларини сидқидилдан адо этарди. Ёши 15 га етганида, шаҳарга ўзига тўқ бир хонадонга хизматчи бўлиб ёлланди. Опаси Обжи хоним 23 га қадам қўйган бўлса-да, уйдан ташқари чиқмас, синглиси кетганига бир ярим йил бўлган эса-да, бирор марта унинг ортидан йўқлаб бормаган эди.

Моҳрухнинг ўзи ҳар ойда бир марта ота-онаси, яқинларини кўриш учун уйга келар, бундай пайтда Обжи хоним негадир синглиси билан кўришишни истамас, ибодат баҳона соатлаб ўз хонасига биқиниб олар, бордию бир даврада ўтириб қолишса, ҳар хил кинояли гаплар билан синглисини нишонга олар, ҳар хил гаплар билан уни қўрқитишга тушарди:
— Ҳар хил очиқ-сочиқ аёллар туфайли хайр-барака ҳам йўқолиб боряпти. Юзини очиб юрган аёлларни у дунёда дўзахда куйдиришади, сочларидан осиб қўйишади. Жаҳаннамда гуноҳкорлар учун тоғдек-тоғдек келадиган оловлар ёниб туради. Шунақа илонлар борки, ҳар бири аждаҳога ўхшайди. Шунинг учун дунёвий ҳаваслардан кечиш керак!..

Моҳрух опасининг унга нисбатан ғайирлигини сезса-да, ҳеч нарса демас, дамини ичига ютиб юраверарди.
Кунларнинг бирида Моҳрух кечки пайтга уйга келди, онаси билан анча гаплашиб ўтирди-да, яна шаҳарга қайтиб кетди. Обжи хоним эшик ортидан туриб уларнинг суҳбатига қулоқ тутди. Аммо улар шу қадар паст овозда гапиришардики, ҳеч нарсани эшитишнинг иложи бўлмади.

Эртаси куни эрталаб, уларнинг уйига бир аёл келди. Маълум бўлишича, Моҳрух оқсочлик қиладиган хонадоннинг Аббос исмли яна бир хизматчиси бор экан. Қиз билан йигит бир-бирига кўнгил қўйишибди. Ҳалиги аёл – Аббоснинг бувиси совчи бўлиб келган экан. Ўзи билан бир йўла 20 туман сут пули, ўттиз туман маҳр пули, қанд-қурс, латта-путта, совға-салом ҳам кўтариб келибди.

Қизнинг онаси ҳам, ота ҳам узоқ ўйлаб ўтирмасдан, совчига оқ ўраб жўнатишди. Тенги чиқибдими, текин бериш керак. Тақдири қўшилган бўлса бас, қўша қаришсин! Отанинг ҳам онанинг ҳам нияти шу! Хуллас, кейинги ҳафтада тўй куни белгиланди.

Ҳамма хурсанд эди. Фақат Обжи хонимнинг ранги бўзариб, дами ичига тушиб кетди. Намозини баҳона қилиб яна ўзининг чорхари, беш эшикли хонасига қамалиб олди. Кичкина ойнасини олиб, ўз аксига боқди. Назарида бугун ҳар кунгидан-да қартайиб қолгандек кўринди. Рост, чиндан ҳам анча ўзини олдириб қўйибди. Юзларидаги ажинлар ҳам кўпайибди. Ҳатто, зулфлари орасида бир тола оқ соч топди. Икки бармоғи билан чирт узиб, оппоқ толани хира чироқ ёруғида томоша қилди. Юлинган тола ўрни симиллаб ачишаётганини ҳам сезмади.

Шу тариқа кунлар ўтиб борарди. Бу орада бу хонадон аҳли тўй учун зарур нарсалар, зеб-зийнатлар, уй анжомлари, янги кийим-кечаклару упа-элик харид қилиш учун неча бор бозорга қатнади. Онаси уйида қўлга илингулик нима бўлса, ҳаммасини Моҳрухнинг сепига солди. Ҳатто, бир пайтлар катта қизига беришга кўзи қиймаган шоҳи жойнамозни ҳам Моҳрухнинг сепига атади.

Обжи хонимнинг ичига чироқ ёқса ёримас, тамомила узлатга чекинган, чорхари хонасидан ташқари чиқмай ўтирар, уйда нималар рўй бераётгани билан тамомила иши йўқдек кўринар, аммо, ҳар бир ишни зимдан кузатиб борарди. Икки кундан бери эса, бош оғриғи баҳона ўрин-кўрпа қилиб ётиб олди. Онаси бу муддат ичида неча марта Обжи хонимнинг ёнига кириб, гинаю гузар қилиб чиқди:
— Бу нима ётиш? Уйда тўй бўляпти-ю, бу кишининг ётишларини? Биламан, синглингга ҳасад қиляпсан! Лекин, унутма, бахилнинг боғи кўкармайди. Ҳаммаси пешонадан. Худо кимни чиройли кимни хунук қилиб яратади, бировга бахтни раво кўради, бировга йўқ. Энди шунга мотам тутиб ўтириш керакми? Уй тўла иш. Лоақал сув ташиб келсанг бўларди ғирвайиб ётмасдан! Касалманд ҳолимда мен нимага ҳам улгурардим?

Обжи хоним бир неча кундан бери ичида тўпланиб келаётган заққумни онасига тўкиб сочди:
— Мени тинч қўйинг, ойи! Ана, тўй бўладиган қизингиз, ишни ҳам ўша қилсин! Куёвни ҳам ўзи кўчадан топган. Ҳамманинг оғзида дув-дув гап. Куёвингиз Моҳрухни бузиб қўйганмиш. Қизингизнинг қорнида икки ойлик боласи бор. Қорни дўппайибгина қолганини кўрмадингизми? Менинг бунақа шарманда синглим йўқ!

Онаси Обжи хонимнинг юзига бир тарсаки туширди:
— Оғзингни юм, беҳаё! Биров эшитса нима дейди? Уялмайсанми, туғишган синглингга туҳмат қилишга? Ўзинг айтардинг-ку бировга туҳмат қилиш оғир гуноҳ, қиёматда жавоби қаттиқ бўлади деб? Ҳали ичинг шунчалик қорами? Яхшиям чиройлликкина эмассан, бўлмаса билмадим, ваъз-насиҳат, маърака маросим баҳона, ўзинг ҳам нима номаъқулчиликлар қилиб юрган бўларинг. Тилинг бошқаю, дилинг бошқа сен ғалчанинг!

Шу-шу она-бола орасидан яна гап қочди. Бечора Моҳрух бунинг боисини билолмай ҳайрон.
Ниҳоят тўй куни ҳам етиб келди. Ҳовли узоқ-яқин қариндошларга, қўни-қўшнию таниш билишларга тўлиб кетди. Ҳамма ясан-тусан қилиб, бўяниб безаниб олган. Қўшни аёл, Ҳасаннинг бувиси эса, эски чилдирмасини ҳам кўтариб чиқиб, ўртада муқом қилаётибди.

Бизар келдик, яна келдик, куёвнинг уйидан келдик,
Ҳама ою, ҳама кундек шаҳу султон бўлиб келдик.
Муборак, тўй муборак, икки ёшга бахт ёр ўлғай.

Бизар келдик, яна келдик келиннинг уйидан келдик.
Ҳама кўру, ҳама шалдек, яқовайрон бўлиб келдик.
Муборак, тўй муборак, ҳар икови бахтиёр ўлғай…

Болалар ҳам оёқ остида ўралашгани ўралашган. Ошпаз-у кайвонилар пишир-куйдир билан овора. Қассоб ҳовли ўртасида бўғизланган қўйнинг терисини шилишга киришган. Кимдир ўтин ёрган, кимдир самовар қайнатган, кимдир ўчоққа ўт қалаган…

Моҳрух хоним дугоналари даврасида куёвнинг йўлига интизор бўлиб ўтирибди. Отаси бўлса, бир чеккада тўй харажатларини ҳисоблаб хуноби чиқади. Ёш-яланглар югуриб-элиб тўй дастурхонини безашга тушган. Келиннинг онаси шанғиллаганча, у ёқдан-бу ёққа ҳалпиллаб югуради. Фақат, бу шовқин-сурон ичида Обжи хонимнинг овози эшитилмайди. Эрталабдан бери кўринмайди, қаэрда эканлигини ҳеч ким билмайди ҳам. Баъзилар яна ваъзхонликка кетгандир, деган тахминда.

Кеч тушиб никоҳ ўқилгач, ҳамма уй-уйига тарқалди. Ҳовлида қўшни Ҳасаннинг бувиси, яна бир-икки хотин-халаж қолди. Обжи хонимнинг беш эшикли ҳужраси бугунча янги келин-куёв учун гўшанга вазифасини ўтамоқда эди. Обжи хоним сассиз қадамлар билан даҳлизга кириб, дераза пардаси оша ичкарига разм солди. Синглиси келинлик либосида ял-ял ёнар, бир ҳуснига ўн ҳусн қўшилган эди. Унинг ёнида эса йигирма яшар куёвбола қип-қизариб ўтирар, бир қўли билан келиннинг бўйнидан қучиб олганди. Шу чоқ Моҳрух ўгирилиб, дераза ортида турган турган опасини кўрди. Худди атайин қилгандек, эрининг қулоғига нимадир деб пичирлади. Икковининг жарангдор кулгиси Обжи хонимнинг қулоғига қўрғошиндек қуйилди.
Мана, улар бир-бирига бўсалар тақдим этаётир.

Ҳовли тарафдан эса, Ҳасаннинг бувиси ҳадеб битта қўшиқни куйлаяпти:
“Муборак тўй, муборак…”

Обжи хоним ичидан нимадир узилганини ҳис қилди. Алланималарни ғўлдираб ташқари чиқди. Хонасининг деворига илинган гиламда нақш этилган ранг-баранг гулларни санаётгандек уларга ҳиссиз термилиб қолди. Ўтган қайтган ўз иши билан бўлиб унга эътибор ҳам қилмади. Бир пайт Обжи хоним онасининг таънали овозини эшитди.
— Овқат-повқат едингми? Бугуни билан кўринмадинг? Қанақа опасан? Одам синглисининг тўйида ҳам шунақа юрадими? Ўралиб олган чодрангни ечсангчи? Ақалли бориб синглингни пешонасидан ўпиб табрикламадинг!
Эртага эрталаб кетади, кейин ойда йилда бир кўришасизларми, йўқми худо билади. Хайр-хўшлашиб қол! Ҳамма сўраяпти, келиннинг опаси қани деб! Кел, сенам бирор оғиз бир нима десанг-чи?
— Ойи, мен овқатланиб олдим, — Обжи хонимнинг айтган гапи шу бўлди.

Ярим тун, ҳамма ширин уйқуда. Шу пайт нимадир тарақлаб кетди, сувга ниманингдир шалоплаб тушгани эшитилди. Уйдагилар саросима ичида уйғонишди. Бола-бақра кечаси шамоллагани чиққани ҳовлига тушган бўлса, ҳовузга тушиб кетдимикин, деган ўйда, апил-тапил чироқни ёқишди. Бирор ғайриоддий нарсани кўришмади. Ҳамма яна ухлагани кетаётганида, Ҳасаннинг бувиси дарича ёнида Обжи хонимнинг бир пой ковушини кўриб қолди. Яна чироқни ёқиб, ҳовузга қарашди. Сув юзида қалқиб турган Обжи хонимнинг жасадини кўриб ҳамма даҳшатдан донг қотди. Қизнинг қоп-қора сочлари худди саноқсиз илонлар сингари сув юзида тўлғаниб ётар, яшил куйлаги эгнига чиппа ёпишиб қолган, юзларида эса, шу чоққа қадар кўрилмаган нуроний бир табассум порлаб турарди.

У хунуклик ва гўзаллик, тўй ва аза, йиғи ва кулгу, ғам ва қувонч тўла бу оламни тарк этганди… Ким билсин, балки ўзи орзу қилган жаннатга кетгандир?…

ЛОЛА

Тонг саҳардан бошлаб осмонда булутлар югургилаб қолди. Этни жунжиктирувчи совуқ шамол эсар, унинг таъсирида сарғайган нимжон япроқлар бандидан узилар, ҳавода чарх ура-ура ерга тушарди. Дарахтлар таги қалин баргихазон билан қопланган эди. Бир гала қарға қағиллаганча номаълум тарафга учиб кетди. Қишлоқ уйлари узоқдан бир-бирига ёпиштирилган гугурт қутиларига ўхшаб кўринар, уларнинг кўримсиз эшик ва деразалари муваққат яшаш учун наридан-бери қурилган масканни эслатарди.
Худодод чаққон ва дадил қадам ташлаб борар, вужудига тоза куч қуйилаётганини ҳис қилмоқда эди. У водий бўйлаб йироқ-йироқларга чўзилиб кетган, ёмғирдан нам йўлдан борарди. Совуқ шамол унинг баданини эркалаб сийпаётгандек ҳис қиларди. Назарида дарахтлар рақс тушар, қарғалар шодлик муждасини олиб келар, хуллас, бутун табиат унинг шоду хуррамлигига шерик эди. У гўё йўқотиб қўйишдан қўрққандек, қўлтиғидаги қалами тугунни маҳкам қисиб олган эди.
Худодод олтмиш ёшлардаги суяги бузуқ одам. Қомати баланд, соқол-мўйлови мошранг, кўзлари ёш йигитникидай чақнаб туради. Эгнида деҳқонлар кийими ва бошида сарғиш намат телпак. Ҳар қадам ташлаганида чолворининг почаларидан офтоб ва меҳнатдан қорайиб ёрилган болдирлари мўралаб қоларди. Йигирма йил илгари у ўз шаҳри Дамовандни тарк этиб, гўшанишинликни ихтиёр қилди. Мозандарон йўли яқинидаги Ало номли булоқ ёнида у тош ва лойдан ўзига бир кулба тиклади ва ўшандан бери шу ерда ёлғиз яшайди. У ўз қўли билан ер чопар, суғорар, экин-тикин қиларди. Бу иш билан вақтида ота-бобоси, эҳтимол, бошқа узоқ аждодлари ҳам шуғулланишган. Ўзига мерос қолган ернинг ярмидан кўпроғини у қаҳатчилик йилларида сотди, тўғрироғи, унга алишди. Энди унинг бир парчагина ери қолган бўлиб, шундан олинадиган озгина ҳосил билан тирикчилик қилади.
Сўнгги икки-уч йилда Худодод атроф қишлоқлар ва Дамованд бозорида тез-тез кўринадиган бўлиб қолди. Унинг зоҳидлигига кўниккан одамлар бу ўзгаришдан ажабланишарди. Худодод аёлларбоп либос учун газлама, қанд, чой ва бошқа майда-чуйдалар харид қиларди. Баъзан унинг тоғ ёнбағирларида бир ёш лўли қиз билан етаклашиб юрганини ҳам кўриб қолишарди.
Тўрт йил илгари, аёз темир бармоқлари билан одамнинг юзини чимчилайдиган совуқ қиш тунларидан бирида, Худодод чироқни ўчириб, эндигина ўрнига ётувди ҳамки, ғалати бир овоз қулоғига чалинди: гўё кимдир заиф товуш билан нола қилар, унинг инсон ё ҳайвонлигини ажратиш мушкул эди. Товуш тобора яқинлашиб келарди ва ниҳоят, кулба эшиги тақиллади. Инсу жин ва бўридан ҳам қўрқмайдиган Худодод ўрнидан тураркан, елкасидан совуқ тер чиқиб кетганини сезди. Эшик олдига келиб, “кимсан, нима керак сенга?” деб қанча сўрамасин, ҳеч қандай жавоб бўлмади. Худодод титроқ қўллари билан чироқни ёқди, ўтин ёрадиган болтани маҳкам ушлаб, эшикни ланг очиб юборди. Не кўз билан кўрсинки, эшик олдида қизил кўйлак кийган, аёздан кўз ёшлари ёноқларида музлаб қолган ёшгина лўли қиз турарди. Худодод болтани кулба бурчагига отиб юборди, қизни қўлидан ушлаб ичкарига олиб кирди. Уни ўчоқ ёнида исинишга қўйиб, ўзи эски-тускилардан тўшак ҳозирлади.
Эртасига эрталаб қиздан қанча сўраб-суриштирмасин, бирон натижа чиқмади. Гўё қиз ўзи ҳақида чурқ этмасликка қасам ичгандай. Қизнинг индамаслиги Худододнинг унга Лол ёки Лолу деб исм қўйишига сабаб бўлди. Бора-бора бу исм Лолага айланиб кетди.
Ҳозир лўлилар кўчиб юрадиган мавсум эмасди. Шунинг учун Худодод, бу қизча осмондан тушдими ё ердан чиқдими, деб ҳайрон бўларди. У кулбадан чиқиб, из олмоқчи бўлди, аммо из намчил баргихазон орасида йўқолиб кетди. Ало булоғи яқинида яшовчи тегирмончидан лўлилар ҳақида сўраган эди, у, билмайман дегандек, елкасини қисди. Ниҳоят, Худодод то эгаси чиқмагунча, қизни ўзиникида асраб қолишга аҳд қилди.
Лола ўн икки ёшлардаги қиз бўлиб, юзи буғдойранг, кўзлари фусункор эди. Қўллари ва пешонаси ўртасига кўк рангли хол қўйилган. Қизни асраб қолганидан сўнг, Худодод ўтган-кетган лўлилардан унинг қариндошлари ҳақида кўп сўраб-суриштирди. Аммо биронта лўли Лолани танийман, демади. Тез орада Худодод ўзи унга ўрганиб қолди. Уни ҳеч кимга бермасдан, ўзига фарзанд қилиб олишга аҳд қилди…
Лола йил сайин улғайиб бораркан, бора-бора Худододнинг кўнглида қизга нисбатан аллақандай бошқача, оталик туйғусига ўхшамаган ҳислар уйғона бошлади. Энди у Лолага бир эркак севгиси билан меҳр қўйган эди. Ишқ васвасасига дучор бўлган Худодод хонанинг ўртасига парда осиб қўйди. Энг ёмони шу эдики, Лола уни “ота” деб чақирар, қиз ҳар гал “ота” деганида, Худододнинг ранги ўзгариб кетарди.
Бир куни Худодод уйига қайтганида кулба олдида юрган иккита товуқни кўрди. У Лолага ўғирлик ёмонлиги, бу ишни қилган одам ўз қилмиши учун дўзах ўтида ёнишини айтиб, ҳарчанд насиҳат қилди ҳамки, қизга заррача таъсир этмади. У айёрона кулимсираб, гапни бошқа тарафга бурди.
Лола сайр қилишни жуда ёқтирар эди. Агар икки-уч кун тинимсиз ёмғир ёғиб, уйга узоқ қамалиб қолишга мажбур бўлса, зерикар ва қиёфаси ғамгин тус оларди. Об-ҳаво яхши кунлари у Худодод билан ёки ёлғиз ўзи сайр қиларди. Кўпинча Лола сайрга танҳо чиқар ва бу ҳол Худододнинг бадгумонлигига сабаб бўларди. Чунки у қизни бир неча бор чўпон йигит Аббос билан кўриб қолган, шу сабабли бу йигитни ўзига рақиб деб ҳисобларди. Ҳатто бир куни у Аббоснинг маймунжон териб, Лоланинг оғзига солаётганини кўрди. Кечқурун Худодод бегона эркак билан гаплашиш ёмон эканлигини айтиб, унга дашном берди. Лоланинг кўзларида ёш ғилтиллай бошлагач, қишлоқ одами эмасми, содда юраги юмшади.
Аббоснинг онаси икки марта совчиликка келиб, Лолани ўғлига сўради. Худодод ҳар гал Лола ҳали ёш, деб баҳона қилиб, уни қайтарар эди. Ўз кўнглида эса Аббосдай бир дангаса одам унинг эллик йил ичида қириб-қиртишлаб тўплаган мулкига меросхўр бўлишини истамас эди. Аслида ҳам, агар Аббосдай деҳқончилик қўлидан келмайдиган бетайин кимса унга ворис бўлса, аждодлари руҳлари қай ҳолатга тушади? Бунинг устига, у ўз кулбасидан паноҳ берган, едириб-кийдириб катта қилган, мисоли дарахт ниҳоли каби парваришлаб одам қилган қизга аллақаердаги бир одам тайёр ошга баковул бўлиб ўтирса! Нима, кекса одамнинг кўнгли қирмизи олма тусамайдими? Лолага ўзи уйланса нима бўпти?! Бироқ у бу иш осонгина битмаслигини, қизнинг розилиги шарт эканлигини англарди. Бунинг устига қиз уни “ота” деб чақириш одатини тарк қилмаган, ҳаммасидан ҳам мана шуниси Худододни кўпроқ ташвишга соларди.
Тунлари қиз ухлаб ётганида, Худодод чироқни кўтариб унинг тепасига келар, юзи, кўкраги, елкаларини томоша қиларди. Баъзан у девона каби тоғларга чиқиб кетар, дараларда бемақсад тентираб, кеч кирганда уйига қайтиб келарди. У умид ва қўрқув оралиғида яшар, рад жавобини эшитишдан қўрққани учун қизга муҳаббатини изҳор қилишга ботинолмасди. Агар Лола: “йўқ, сен қарисан” деса, унга ўлимдан бошқа чора қолмас эди.
Худододнинг уйи олдида бир тош супа бўлиб, Лола кўпинча унда оёқларини осилтириб ўтирар, очиқ болдирлари супа деворига тегиб турарди. Баъзан у паст ва ғамгин овозда бир ашулани хиргойи қилар, аммо биров яқинлашса, дарҳол жимиб қоларди. Худодод тасодифан қизнинг ашуласини эшитиб қолди ва ўшандан бери уни яна тинглашга муштоқ эди.
Бугун эрталаб Худодод Дамовандга отланганида ҳам Лола ўша тош супада ўтирар ва ҳар кунгидан кўра кўпроқ хурсанд кўринарди. Аммо негадир, бирга шаҳарга боришни истамади. Худодод унга:
— Сенга рўмол олиб келаман, — деди.
Унга жавобан қиз жилмайиб қўйди ва бу жилмайишнинг баҳоси Худодод учун ёруғ дунё билан баравар эди. У Дамованднинг чаққон бозорига келиб, энг аввал баззозлик дўконидан бир дона яшил ва сариқ нақшли рўмол харид қилди. Сўнгра қанд ва чой сотиб олиб, харидларини қалами бўғчага ўради-да, йирик одимлар билан кулбаси тарафга равона бўлди. Худододдек пиёда юришга одатланган киши учун шаҳардан уйигача бўлган икки фарсанг масофа чўт эмас. Кексайганига қарамай, энди унинг ҳаёти ўзига яраша бир маъно касб этган эди. Йўлда бораркан, у ўзича хаёл сурарди: “Бу рўмол Лолага жуда ярашади. У буни елкасига ташлаб, учларини сийнаси остидан боғлаб олади”. Шу заҳоти, гўёким биров унинг хаёлидан воқиф бўлгандек, уялиб кетди ва ўзига деди: “Мен унинг гўзаллигидан отаси каби фахрланишим лозим. Отаси ўрнидаманми, яхши бир куёв топиб, уни узатаман”. Аммо чўпон Аббос қизни яхши кўришини эслаганида, қони юзига тепиб, тутақиб кетарди.
Йўл паст-баландликлар, тоғ дараларидан ўтар, аммо Худодод атрофдаги ҳеч нимани пайқамас, ҳатто чарчоқни ҳам ҳис қилмас эди. Олдинлари у йўлда юрганда атрофни томоша қилар, ёмғир ёғармикан-йўқми, дегандек осмонга боқар, экинзорларга разм солиб, деҳқонларнинг ҳосили қандай бўлганини чамалаб кўрарди, арпа, буғдой, ловия, ҳўл ва қуруқ мевалар нархи ҳақида ўй суриб кетарди… Аммо ҳозир хаёли фақат Лолада эди. Бу йил унинг ери яхши ҳосил бермади ва у жамғармасидан бир қисмини сарфлашга мажбур бўлди. Аммо булар Лоланинг бир тола сочига ҳам арзимайди.
Худодод дарахтзор ёнидан ўтиб, сўқмоққа бурилди. Бу ердан унинг тепаликдаги кулбаси кўриниб турарди. Кулба узоқдан ёнма-ён қўйилган иккита пачоқ гугурт қутисига ўхшарди. Худодод бўғчани қаттиқроқ қисиб, қадамларини жадаллатди ва таниш сўқмоқдан тезда кулбасига етиб келди. Аммо Лола бу ерда кўринмас эди. Тош супа ҳам, уй ҳам кимсасиз эди. Худодод кафтини даҳанига қўйиб, баланд овозда чақирди: “Лола!.. Лола!..” Ҳеч ким жавоб бермади. У ташқари чиқиб, яна бор овоз билан бақирди: “Лола… Лола… Лолу… Лолу…”. Товуш тоғларга урилиб, акс-садо берарди: “Лола… Лолу…”. Худодод саросимага тушди. У тош супага чиқиб, теварак-атрофни кўздан кечирди. Ҳеч бир тарафда қизил кўйлак кўзга ташланмасди. Худодод хонага қайтиб кириб, қизнинг сандиғини очиб қаради. Унга шу йил олиб берган янги либослар йўқ эди. Худодод ақлдан озишига сал қолди. Нима бўлганини тушунмай, мияси қотди. Кулбадан чопиб чиқиб, ғизиллаб булоқ бўйига тушди. Бу ерда узун чопон ва қора чолвор кийиб, бошига кўк салла ўраган қишлоқ охундига дуч келди. У дарахт тагида тамаки чекиб ўтирарди. Охунд Худододга шундай заҳарли қараш қилдики, ундан бир нима сўрашга юраги бетламади. Яна бироз юриб, бола опичлаб олган қизил чодрали аёлни кўрди. У ҳам Лола ҳақида ҳеч нарса айтолмади ва Худодод ночор кулбасига қайтди.
Атрофни тун қоронғиси қоплади-ю, аммо Лоладан дарак йўқ. Худодод қанақа ёмон тушларни кўрмади, дейсиз! Йўқ, аслида у мижжа қоқмади ҳам. Ваҳимали хаёллар билан бедор бўлиб, тиқ этган садога сакраб турар, ҳар гал унга Лола келаётгандек бўлиб туюларди. Ўн марталаб жойидан туриб, пардани итқитиб, қоронғида Лоланинг совуқ тўшагини пайпаслаб кўрар, титраб-қалтираб яна ўз ўрнига келарди. Уни кимдир олиб қочиб кетдимикан? Алдашдимикан ё ўзи кетиб қолдими?
Эртаси куни ҳаво мусаффо ва салқин эди. Худодод Лолага деб сотиб олинган рўмолни олиб, уни қидиришга кетди. Йўлида учраган ҳар бир одам унга дев ё аждар бўлиб кўринарди. Бошидан белигача қор билан қопланган кўкимтир-кулранг тоғлар дилида қўрқув уйғотар, ариқ лабида ўсган ялпизнинг ўткир ҳиди томоғидан бўғаётгандек бўларди. Йўлда иккита деҳқонни учратиб, юрагини ҳовучлаб улардан сўради:
— Лолани кўрмадингизларми?
Уни аввал девона деб ўйлашди ва бир-бирларидан сўрашди:
— Ким экан у?
— Бир лўли қиз.
Деҳқонлардан бири деди:
— Икки кун бурун бир гуруҳ лўли Мумажда чодир тикди. Тағин шуларни айтаётган бўлмагин.
Худодод Мумаж тарафга равона бўлди. У тез-тез ва қоқилиб йўл босарди. Неча жойда бурилиб, гоҳ адашиб-улоқиб, ниҳоят узоқдан бир неча қора чодир кўринди. Яқин бориб, ариқ ёқасида ухлаб ётган эркакни кўрди. Нарироқда, чодир олдида бир лўли аёл ғалвирда дон эларди. Аёл Худододга салом бериб деди:
— Сенга фол кўрайми? Менда илон тишидан қилинган маржон, элак ва ёнғоқлар бор.
Унинг сўзлари Худододнинг қулоғига кирмасдан, девонавор сўради:
— Лола… Лолуни кўрдингми? Унинг қаердалигини биласанми?
— Фол кўрсам айтиб бераман.
— Айт, мен пулини тўлайман.
— Пулни бер, кейин айтаман.
Худодод қаттиқ чарчаган эди. Чўнтагидан бир қирон олиб, лўли аёлга узатди. Лўли унинг қўлидан ушлаб, юзига қаради ва деди:
— Ҳазрат Али паноҳинг бўлсин. Эй одам, сенинг дилингда ҳозир ғусса ўрнашган. Тўрт йил ардоқлаб юрган бир азиз нарсангни йўқотибсан. У сенга жигарпора бўлмаса-да, ўз жигарпоранг янглиғ севасан уни.
Худодод кўзлари ёшга тўлиб, лўлига боқди ва шивирлаб деди:
— Рост, гапларинг рост.
— Аммо беҳудага ғусса чекмагин. Зеро, у қиз сенинг яқинингдадир. У тирик ва соғу саломат.
— Қани у? Қандай келиб қолди бу ерга? Худо ҳаққи, менга ҳаммасини айтиб бер.
— Қайғурма, у қиз бахтиёрдир. Сен уйингни очиқ қолдирдинг ва шайтон кириб уни алдаб олиб кетди.
— Унинг исми Аббосми?
— Йўқ.
— Сен буларнинг барини қаердан биласан? Худо ҳаққи, ростини айт, нима хоҳласанг бераман.
У чўнтагидан яна пул чиқарди. Лекин шу аснода қўшни чодир эшигидаги парда бир ёнга сурилиб, ундан Лола чиқиб келди. Эгнида Худодод сотиб олиб берган ўша қирмизи кўйлак, қўлида бир дона қизил олма. У олмани енги билан артиб, тишлади-да, кулиб юборди. Лўли аёлга юзланиб деди:
— Ойижон, Худодод ота шу киши бўлади.
Худодод ҳайратдан донг қотганча Лолага, онасига боқарди. У ҳеч қачон Лолани бу қадар хурсанд ва бахтиёр ҳолатда кўрмаган эди. У қизил рўмолни қўйнидан олиб қизга қараб улоқтирди ва деди:
— Буни сенга олувдим.
Лола шарақлаб кулиб юборди ва рўмолни елкасига солди-да, бир учини сийнаси остидан ўтказиб боғлади. Сўнгра югуриб чодир ичига кирди-да, ўша заҳоти ичкаридан ёш бир йигитни бошлаб чиқди. Унга пичирлаб нимадир деди ва Худододни кўрсатди. Шундан сўнг қиз қувноқ оҳангда Худододга таниш ашулани куйламоққа бошлади ва йигитнинг елкасига қўл ташлаб, иккаласи толзор орқасига ўтиб кетди.
Лолани тирик топганидаги қувончию ва уни энди бутунлай йўқотганидаги ғусса бир бўлиб, Худодод ҳўнграб юборди. У йиқила-сурила келган йўлидан орқасига қайтди. Кулбасига кириб, эшикни ичкаридан беркитиб олди.
Шундан сўнг уни ҳеч ким ҳеч қаерда кўрмади.