Куёв жўралари орасида тўйга тайёргарлик, одатдагидан анча олдин бошланди. Жўралар ичида бу биринчи уйланиш тўйи бўлганлигидан, ҳаммалари ҳам тўйда катта жавобгарлик ҳис қилишарди. Олдиндан ким нима иш билан шуғулланиши, тўйга неча машина ёллаш ва бошқа мажбурий амалларнинг режалари тузулиб битганди. Ниҳоят тўй куни ҳам етиб келди.
Куёв жўралар саҳардан қўлга сув қуйишдан тортиб, ўтин ёриш дейсизми, ўчоққа ўт қалашми, чой– шўрва ташиш дейсизми, ишқилиб, тўйхонадаги барча ишларни гап– сўзсиз бажариб юришди. Белгиланган вақтга битта-битта бўлиб, ЗАГС учун ёлланган машиналар ҳам кела бошлади. Энди куёв жўралар машина ясатишга тушишди. Бу ўринда ҳам айтилмаган конкурс давом этарди. Кимнинг машинаси энг яхши ва чиройли ясалиши ҳазилакам гап эмас.
Хуллас барча тайёргарликлар ниҳоясига етиб, дуо– фотиҳа берилгач, машиналар колоннаси йўлга тушди.
Келиннинг уйи ҳийла узоқда, куёв боланинг узоқроқ қариндошларидан бўлиб, Жалолободда яшар экан. Йўл– йўлакай, ёр– ёр айтиш осонроқ бўлиши учун, машиналар гоҳ у дўкон, гоҳ
бу дўкон ёнида тўхтаб, куёв жўралар ошқозонларини пиво ва ароқ каби ичимликларга тўлдириб боришди.
Ўзганга етиб борганда иккита машинанинг ҳисоби чиқмай қолди. Бирор соатлар кутилгандан кейин, оёғида базўр турган куёв жўралар, шу ернинг ўзида уюштирилган ўйин– кулгига якун ясаб, яна йўлга тушишди.
Бундан бу ёғига биров билан бировнинг иши камроқ эди.
Текис, равон йўлда қувла– қувла ўйнаган машиналар тез орада Жалолободга ҳам кириб боришти. Келиннинг дарвозаси олдида карнай– сурнай садолари остида тумонат одам турарди.
Ёш яланг қиз– жувонлар келган машиналарни санаш билан овора, қудалар эса меҳмонларни ҳурмат– эҳтиром билан кутиб олиш учун югуриб елишади.
Яна ёр– ёр авжига чиқди, куёв жўралар давра қуриб, бири қўйиб бири рақсга тушар, оёқлари остидан кўтарилаётган чанг ҳам уларга писанда эмасди.
Бироздан сўнг карнай-сурнай тинди. Йигитлар бир-бир ўйиндан тўхтаб, ҳамма лол-ҳайрон аҳволга тушиб қолганди.
Сабаби, куёв йўқ эди. Ҳамма машиналарни бир-бир текшириб чиқилди. Ҳаттоки ўриндиқларнинг таги-ю, юк бўлмаларигача қолмади. Жўралардан кимдир, куёв болани Ўзганда ҳожатҳонага кирмоқчи бўлганини эслади. Ростдан ҳам, Ўзгандан кейин ҳеч ким уни кўрмабди. Ўзи билан ўзи бўлган жўралар куёвни ҳам унутиб, келаверишган экан.
Ҳам кулги, ҳам хижолатчилик. Ноилож машиналардан бири куёвни излаб Ўзганга жўнади. Ҳайрият йўқолмаган экан. Икки соатлар чамасида соғ– омон, лекин бироз кўзлари қизарган куёв болани келиннинг уйига етказиб келишди. Ундан кейингиси бошқа тўйлардан фарқ қилмайди, аммо куёв жўралар учун бу тўй яхшигина сабоқ бўлганди.
Маросим
Қурмонжон додҳо ҳайкали ўрнатилган майдончага, тонг саҳардан одамлар йиғила бошлади. Уларнинг орасида башанг кийинган эркаклар ҳам, қўлига белкурак ва супурги ушлаган аёллар ҳам талайгина эди. Кўринишидан, бу жойда қандайдир маросим бўлиб ўтиши, ақлга тайин.
Бироздан сўнг камерасини кўтариб телевидение ва ҳамма жойда ҳозиру-нозир газетачилар ҳам ўз ўринларини эгалладилар. Сўнгра йигирма– ўттизта милиция ходими ва эллик нафардай аскарлар майдончани ташқарисидан ўраб олишди.
Демак, ҳеч бўлмаганда, шаҳар миқёсида из қолдирадиган иш назарда тутилмоқда эди. Чиндан ҳам кўп ўтмай, уч-тўртта баҳайбат қора машиналарда шаҳар катталари ташриф буюришди.
Боягина ишчиларни тергаб турган башанг кийимдаги кишилар, ҳамма нарсани ёдидан чиқариб, шаҳар катталари томон қўлларини кўксига қўйганча югура кетишди. Телевидение ходимлари эса, бу тарихий манзарани тасмага тушириш учун гоҳ ўнгдан, гоҳ чапдан керакли нуқтани қидириш билан овора.
Рамзий лента қирқилмаса ҳам, маросим бошланиб кетди. Аввалдан қазиб қўйилган чуқурчаларга ўттиз беш– қирққа яқин арча кўчатлари қўйилиб, шаҳар «катта»лари ёрдамида уларнинг тагига тупроқ тортилди. Каттагина тайёргарлик билан бошланган маросим, ярим соатлар чамасида ниҳоясига етди.
Шу билан шаҳарни кўркамлаштириш ва шаҳар мэрияси ҳамкорлигида ўтказилган «кўчат ўтқазиш» тадбирига, «бажарилди»– деган мақом берилди.
Жўрачилик ҳазилларидан
Синфдош жўралар билан кўп йиллардан бери чойхонада ош еймиз. Албатта ош устида турли-туман ҳазиллар бўлиб туради. Жўрабошимиз Солайдин ака анчагина содда, кўнгилчан одам. Дарровгина ҳазилнинг тагига ета қолмайди. Кунларнинг бирида унга шундай дедим.
– Солайдин ака, бизнинг жўраларни яхши танийдиган бир аёл, ҳийладан бери ёлғиз экан, озроқ қийналиб қолибди.
Солайдин ака вақти-вақти билан ҳабар олиб турса, мен ҳам қўлдан келганча меҳримни аямасдим,– деди ва мендан шу сўзларни сизга етказиб қўйишимни илтимос қилди, дедим.
Солайдин ака бироз қизарганча,– ия, қандай бўларкин, бундай ишлардан мен бехабарроқ эдим, ўзи ким экан? – дея савол билан юзланди.
Узимини енг,– дедим мен, аввал жавобини айтинг, кейин исмини сўрайсиз, акс ҳолда, аёл ҳижолат тортиб қолишидан қўрқаркан.
– Ростини айтсам, келин аянгиздан бошқасини кўрмаганман, ёшимиз ҳам ўтиб қолаяпти, уят қилиб қўярмиканман.
Врачга айтиб кўрмайсизми, балки у кўнар.
Врач ҳам бизнинг дўстимиз, бундай ишларда анча суяги қотган.
– Э, бўлмайди– дедим мен. Врач ишлаган жойда аёл зоти, бемаза қовуннинг уруғидан ҳам кўп. У бечора кечга, тиниқ сувдаги балиқдай, ўзини қўйгани жой топа олмас экан. Бунинг устига, ўғли доим ёнида, бир қадам ўнгга ёки чапга билдирмай боса олмайди.
Ҳмм,– деди Солайдин ака,– Абдумуталчи, унинг анча-мунча имкониятлари борку.
У ҳам тўғри келмас экан, айтиб кўргандим, бояги аёл– қўйинг ўша одамни, дадил гап отишни билмайди-ку, лекин ўтган аёлни кўзи билан ейди, камига доим қўллари шимининг чўнтагида, нима қилади, ҳайронман – деди.
Унда, ҳалиги,– оғиз жуфтлади Солайдин ака, яна кимнидир айтмоқчи бўлиб.
Бўлди, бошқа ҳеч кимнинг кераги йўқ, шартта бўлдим мен.
Гап фақат сиз тўғрингизда бўлган эди. Яхши одам, бунинг устига элликбоши, оқ-қорани яхши ажратади, ҳафтасигами,
ўн кундами кириб турса бўлгани, ортиқча нарса талаб қилмайман, деганди.
Солайдин ака батарроқ қизарди,– ўйланиб кўрсам майлими?– деди у.
Ўйланинг албатта,– дедим мен, келин ая билан ҳам маслаҳат қилинг, савоб учун, денг, тушуниши керак,– сўнгра кулиб юбордим. Шундагина у ҳазил эканлигини тушуниб етди ва биз роса кулишдик.
Турмуш чорраҳаларида
Советлар даврининг сўнгги йиллари эди. Барча иш билан таъминланган, ойлик маоши тайин, эртанги кунга ишонч, хали сўниб улгурмаган пайтлар. Ҳаётдан нолийдиган одамнинг ўзи йўқ. Шундай бир замонда, яқин дўстимиз Қоравой (бу унинг лақаби), хотини билан ажрашмокчи эканлигини айтиб қолди.
Янгилик бизларни таажубга солди, чунки Қоравой, хотини билан 20 йилча умр сурган, вояга етиб колган 3-4 фарзанди хам бор эди. Баъзи пайтларда хотинини дўппослаб туришини хисобга олмаганда, хаётидан хеч бирлари нолиган эмасди.
Табиийки, биз Қоравойдан сабабларини суриштирдик.
Кунларнинг бирида, аниқроғи, тунларнинг бирида Қоравойнинг мехри ийиб, ухлаб ётган аёлини эркалай бошлаган экан. Хали уйқудан уйғониб улгурмаган аёли – «Қўзивой ака, ўтганда фақат бир марта, бошқа сўрамайман,– демаганмидингиз? Эрим билиб қолса, нақд бошимни олади»– дебти.
Аввалига Қоравой, хотиним уйқуда алахсияпти,– деб ўйлаган экан, бироздан сўнг, гапнинг туб мохиятига етгач, хотинини сўроққа тутибди. Анча– мунча ёлғон гапириб ўрганмаган хотини хам – «Квартира олишингга ёрдам бераман» дегани учун, бош ошпазнинг қийин– қистовларига, йўқ дея олмаганини, тан олипти.
Оиланинг бузилиб кетиши бизни қийнасада, биз Қоравой томонида эдик. Хотини бизлардан ўртага тушиб, Қоравойни ажралиш ниятидан қайтаришимизни ўтиниб сўради, аммо биз бунинг уддасидан чиқа олмадик. Орадан бирозгина вақт ўтгач, ёр-ёрлар айтиб, Қоравойни бошка аёлга уйлантирдик.
Аёл 13 йил турмуш қуриб, фарзанд кўрмаганлигидан, «туғмас хотин» деб, эридан ажрашган экан.
«Куёв қочди» ошини Қоравой ўзининг чойхонасида ўтказиб берди ва икки ҳафтадан сўнг, «аввалги хотинига ўхшата олмаганлигидан», у аёлдан ажрашиб яна ўзиникига ярашиб кетди… Энди биргаликда, аёлининг «мехнати эвази» га келадиган квартирани кута бошлашди.
«Ваъда» қилинган квартира, Қоравойларга барибир насиб қилмади, балки бош ошпазнинг қўли калталик қилди ёки пули озроқмиди, ишқилиб бўлмади.
Бу орада Қирғизистон мустакилликга эришиб, замонлар чаппасига айлана бошлади. Завод– фабрикалар сотилиб кетди, давлат инқирозга юз тутиб, кўпчилик иш излаб чет ўлкаларга кетишга ошиқди.
Бошқалар қатори Қоравой хам, Россиянинг қайси бир бурчига, хотини бошка бир томонга йўл олишди.
Болалари калдирғочнинг полапонларидай учиб кетишди. Бутун бошли оиладан, хайхотдай ховлида хеч ким қолмади.
Кейинчалик эшитсак, Қоравойнинг иккинчи хотини ўғил кўриб олган экан. Узоқ вақт фарзандга зор бўлганлигидан, исмини Қоравой қўйганмиш.
Қиссадан хисса, дунёда хеч бир нарса бесабаб бўлмас экан. Қоравойнинг яхшими– ёмон кечинмаларида, бир норасида гўдакнинг дунёга келиши ёзилган бўлса, не ажаб.
Қаловини топса
ёки бугуннинг ҳақиқати
Янги бойлардан бўлган бир ишбилармон киши, шаҳарнинг серқатнов еридан жой сотиб олиб, бозор ташкил этибди. Қисқа вақт орасида ишлари юришиб кетиб, мўмайгина пул ишлабди.
Пули кўпайганча, амалдор танишлари ҳам кўпайиб борипти.
Яна ҳам кўпроқ пул ишлаш мақсадида, ўйлаб– ўйлаб бозорга киришни пуллик қилиб қўйипти. Биронта киши лом– мим демай, кириб чиқаверипти.
Орадан бирмунча вақт ўтгач, ҳалиги одамнинг очкўзлиги тутиб кетипти.
– Ҳа энди, чиқишни ҳам пуллик қилиб қўйсам нима экан,– деган ҳаёлга борипти. Бир томондан одамларнинг норози бўлишидан чўчиса ҳам, ҳарқалай пулнинг кучи ундан устун келипти.
Одамлар анча– мунча гапиришипти-ю, лекин тез орада кўниб ҳам қолишипти. Пул дарёдай оқиб келар экан.
Ҳалиги одам бу орада керакли кишилардан танишлар ортирибди. Ўзини ҳам кўпчилик таний бошлапти. Пул кўпайгандан кўпайиб, ҳисобига ҳам етолмай қолипти. Энди у ҳеч кимни тўғатмай қўйипти, одамларни оёғида кўрсатар экан. Орадан яна бир муддат вақт ўтипти.
Энди ҳалиги одамнинг ғайрлиги тутибди.
– Мен нима қилсам бўлаверади, ҳеч ким менга қарши сўз айта олмайди,– деб ўйлай бошлапти.
Сўзининг тасдиғи учун, бозордан қайтаётган кишиларнинг кетига бирдан тепишни ўйлаб топибди.
Орадан бир– икки кун ўтгач, бозор дарвозаси олдида тумонат одам тўпланиб, бақир– чақир бўлиб кетибди.
«Янги бой»,– энди ошириб юбордим шекилли, одамларнинг қаҳри келаяпти, –деб дарвоза томонга борипти.
У жойда, бир жаҳли тезроқ киши жаврай кетипти :
– Киришни пуллик қилдинг индамадик, чиқишга ҳам пул тўлаяпмиз – бир сўз демадик. Ҳа энди бир кишининг кетга тепишини шунча халойиқ кутиб ўтирармиди. Бунақада бозор– учардан қолиб кетмаймизми?
Энди ука, мана шу кетга тепувчи йигитларингнинг сонини кўпайтириб қўйсанг, навбат тезроқ ўтган бўлармиди…
Мўъжизали мўъжизалар
(Бўлган ҳодиса)
Бу воқеа 1995 йили содир бўлган. У пайтлар кўпчилик қатори мен ҳам тижорат билан шуғулланар, Хитойдан турли– туман мол олиб келиб, Қорасувдаги жаҳон бозорида савдо қилардим.
Навбатдаги сафарларимдан бирида, ғайри– табиий бир ҳодисанинг шоҳиди бўлдим.
Ҳар доимгидай, бозордан ўзим ёқтирган, ҳаридоргир молларни ахтариб юриб,бир жойга келганда, оёқларим босмай қўйди.
Йўқ, соғлигимдан нолимасдим, ўзимни яхши ҳис қилардим.
Зўрлиқнинг зўри билан нари кетдим. Бироздан кейин йўлим яна айланиб шу тарафга тушди. Яна бояги ҳол такрорланди.
Назаримда кимдир ёки нимадир мени ўзига тортгандай, чақиргандай бўлар эди. Синчиклаб атрофга разм солдим, айтарли ҳеч нарса йўқ, оддий савдогарлар оддий молларини сотиб ўтиришарди.
Кўплаган майда– чуйда орасидан, назарим бир шарсимон шаклга бориб қадалди. Фараз қилинг, билиярд шари, фақат сал каттароқ, тахминан 15-17 см. диаметрда. Тайёрланган матоҳи ҳам шунга ўхшаш.
Айримаси, билиярд шари бир хил рангда бўлса (оқ, қизил, қора ва ҳоказо) бу шарда бир неча ранг бўлиб, ҳар бир ранг қандайдир географик шаклни эслатар эди. Шу ўринда, самолётда ҳавога кўтарилаётганда, экин майдонларининг юқоридан туриб кўринишини ҳаёлга келтириш мумкин. Яна бир эсда қоладиган ҳолат, шарнинг бир қисмида, советлар давридаги 5 тийинлик танга ҳажмича эзилган чандиқ бор эди.
Шарни қўлимга олар эканман, айнан шу нарса менинг ихтиёримни тортганини ҳис қилдим. Ҳали нима учунлигини билмасам-да, шу нарса менинг ҳаётимда қандайдир ўрин эгаллаганига имоним комил эди.
Савдогар билан талашиб– тортишиб ўша шарни харид қилиб олдим.
Уйга қайтгач, бир неча кун савдо билан овора бўлиб, шар ёдимдан кўтарилиб қолипти. Озгина бўш вақт топилгач, рус миллатли дўстим Александр Загребелнийга телефон қилдим.
Саша экстрасенс бўлиб, у билан Хитойга бўлган сафарлардан бирида танишиб қолгандик. Мана шу сафарда унинг қобилиятларига қойил қолганман. Сафар давомида, нафақат кузатувчи бўлиб, балки унинг қатнашчиси сифатида, анчагина мўъжизаларни кўрган эдим.
Ўшанда 7-10 кунга мўлжалланган сафаримиз 60 кунга чўзилиб кетганди, сабаби, рангли металларни республикадан чиқармаслик тўғрисида қарор қабул қилинган бўлиб, биз ҳам айнан, рангли металларни Хитойга сотиш учун сафарга чиққан эдик.
Ўша сафарда, Сашанинг бақатерак устида қўниб турган иккита қарға билан суҳбатлашиб турганининг шоҳиди бўлгандим ва ўзимча, уни сал эси жойида эмасмикан,– деган ҳаёлга ҳам боргандим.
Яқинроқ танишиб олгандан кейин, унинг нафақат эси жойидалиги, аксинча, бошқалардан ўн чандон ақллироқ, зийракроқ эканлигига амин бўлдим. Хитойга кириб боргунча (400 км йўлни 45 кунда босиб ўтдик)
Саша кунлигини-кунлик бизга бўлаётган тўсиқлар ҳақида олдиндан маълумот бериб борарди. Ниҳоят, ХХР Қашқар вилоятига ҳам кириб бордик. Бир амаллаб етказиб олиб борган молларимизни харидорга ўтказиб бергач, уч– тўрт кун ўзимиз учун мол ҳарид қилишга имкон туғилган эди. Бизга шу ерлик бир уйғур йигити, Олимжон ҳамроҳ бўлиб, анча– мунча кўмаклашиб юрар, лозим бўлса шахсий машинасида баъзи жойларга олиб борарди. Иккинчи куннинг оқшом пайтида. У йигит бизни уйига таклиф қилди. Маълум бўлишича, Олимжон бизнинг меҳмонҳонадан 10 чақиримлар масофада, бир квартирада ёлғиз ўзи яшар экан.
Чой устида, у менга онаси ҳақида гапириб берди. Унинг онаси Қашқардан бирмунча узоқда жойлашган, Ортиш номли шаҳарда, катта ўғли билан яшар, анчадан буён соғлигининг ночорлигидан, тўшакка боғланиб қолган экан. Аввал айтганимдай, Саша рус миллатига мансуб бўлиб, ўзбекчани билмасди, уйғурчага эса, умуман тиши ўтмасди.
Ўз навбатида уйғур йигит русчанинг кўчасидан ўтмаган, балки эшитмаган ҳам бўлса керак. Мен Олимжонга, дўстим Сашанинг баъзи бир муаммоларга таъсир кўрсата олишини айтгандим, у маҳкам ёпишиб олди. Энди гап Сашада қолганди. Унга уйғур йигитнинг илтимосини тушунтирдим.
– Майли, деди Саша,– фақат менга ойисининг фотосуратини берсин, уриниб кўраман. Суратни қўлга олар экан, Саша у аёлнинг касаллиги тўғрисидаги баъзи бир нарсаларни менга айтди. Мен уйғур йигитдан дўстим сўзларининг тасдиғини олдим, гўё улар олдиндан гаплашиб олгандай эди.
Меҳмондорчиликдан сўнг Олимжон бизни яна меҳмонхонага етказиб қўйди ва эртаси куни соат 9 га келишини айтиб кетди.
Эрталаб соат 6-7 лар чамасида хонамиз эшиги тақиллаб қолди.
Бизнинг ҳали– бери туриш ниятимиз йўқ, шунинг учун эшикни очмасдик.
Ниҳоят эшик ортидаги одам ўзини танитди. Бу ўша бизнинг уйғур йигитимиз эди. Хонага кирар экан, унинг кўзлари ёшга тўлиб турганини пайқадим. Кечаги воқеа хаёлимдан кўтарилган, нималигини тушуниб етмасдим. Яна уйғур йигитнинг ўзи ойдинлик киритди.
Кеча бизни кузатиб боргандан кейин 3– 4 соат ўтгач, Ортишдаги акаси қўнғироқ қилган экан. У укасига суйинчилаб, ойисининг ҳожатга ўзи чиқиб келганлигини, ҳозир анча яхши бўлиб қолганлигини маълум қилган экан. Олимжон ҳам ўз навбатида, советдан келган «машҳур» дўхтирдан, онасининг дардига даво излаганини айтиб берибти.
Икки ўртада ака– укалар бирмунча севинч ёшларини тўкишган экан.
Севинчини ичига сиғдира олмаган Олимжон, тонг отишини сабрсизлик билан кутиб, ёнимизга шошилган экан. Шу кундан бошлаб, эшигимиз олдида турли дард билан оғриган кишилар тўпланадиган бўлиб қолишди. Шарни ҳарид қилишда ҳам, жавобини албатта Сашадан топишимни сезгандим.
Телефон гўшагини кўтарар экан, Сашага савол билан юзландим:
– Саша айтчи, менинг қўлимда нима бор?
Бироз сукунатдан кейин нариги томондан Сашанинг жавоби эшитилди.
– Менинг фикримча, бу Юпитер планетасидан келган жавоб хати – деди у. Тўлиқроқ маълумотни ўша нарса билан ёнимга келганингда оласан.
Айтингчи, ҳурматли ўқувчи, агар сизнинг қўлингизга олис планета элчиси тушиб қолса, нима қилган бўлардингиз?
Табиийки, Сашанинг олдига чопқилаб етиб бордим. Қўлимдан шарни олар экан, Саша ҳикоясини бошлади.
Бундан анча муддат олдин, космосдан «SOS», яъни ёрдам сўраб жўнатилган сигналлар олинган. Тўғри, бундай сигналларни жуда кучли аппаратлар ёрдамида тутиш мумкин, аммо шундай одамлар ҳам борки, улар бу нарсага қодир экан. Қисқаси, дўстим Саша ва бир неча шундай кишилар, Юпитер планетасига ёрдам қўлини чўзишган экан.
– Занжир сенга келганда туташипти,– деди Саша, сен олиб келган мана шу шарча, ўша занжирнинг бир қисми. Қилган ишимиз зое кетмаганлигини сен орқали бизга хабар беришган.
Юқорида айтиб ўтганимдай, Сашанинг гапларидан шубҳа қилмасдим.
Саша ҳазиллашишни ҳам билмасди ва табиийки, ёлғон сўзлаш унинг қўлидан келмасди. Унинг гапларини индамай эшитган бўлсам-да, унчалик ишонқирамадим.
Тўғрида, ердаку майли, 100 км, боринг 1000 км, ҳарқалай Юпитер планетаси, дунёнинг нариги бурчагидан ҳам юз чандон узоқда.
Шу билан гапимиз тугаб, бошқа мавзуларга ўтиб кетдик.
Орадан бирон ойлар чамаси ўтиб, Саша мени телефонда чақириб қолди.
– Сенга ажойиб бир янгилик бор, тездан етиб кел. – деди у.
Унинг хонасига кириб борар эканман, қўлимга журнал тутқазди.
– Ўтган сафар менга ишонмагандай бўлгандинг, мана ўзинг кўр.
Журнални варақлай бошладим, у Германияда босилган бўлиб, рангли форматда, мақолалар ҳам рус ҳам немис тилларида берилган эди.
Аввалига мен нимани қарашим керак эканлигини ҳам тушинмадим.
Аста мақолаларни кўздан кечирар эканман, катта ҳарфлар билан «Юпитер атакуют метеоритнҳе дожди» деган ёзувга кўзим тушди.
Мақолада, Юпитер планетаси метеоритлардан ташкил топган жалага тўғри келиб қолганлиги, натижада, каттагина бир метеорит планетага урилиб, унга шикаст етказганлиги тўғрисида гап борарди.
Не кўз билан кўрайки, у ерда рангли сурат ҳам бўлиб, унда мен топиб борган шарча, яъни Юпитер планетасининг асл кўринишига метеоритнинг урилиши тасвири туширилган эди.
Журнални қалбаки дейишга тилим бормайди, бир мени ишонтириш учун ҳеч ким ва ҳеч қачон бутун бошли журнални ясаб чиқармаса керак. Мана бор ҳақиқат, сирасини олганда, ўша Саша дўстим, сендан тузуккина қаламкаш чиқиши мумкин, шу иш билан яхшироқ шуғулланишингни маслаҳат бераман, деганди.
Янаям очиқроқ айтсам, ҳар бир одамда, бир дунё истедод мужассамлашган, фақат уни ишлата билиш керак деган ва менинг ҳаётимда тубдан бурилиш ясалишига катта ҳиссасини қўшганди.
Ги Де Мопассан. Русчадан таржима
Бадбашара болалар онаси
Яқинда, пулдор бадавлат одамлар суйиб дам оладиган жойларнинг бирида, ҳаммага таниш, гўзал, жозибали, барчани ўзига ром қила оладиган парижлик аёлни кўрганимда, бу қўрқинчли воқеа ёдимга тушди. Бу воқеага анчайин вақт бўлса-да, бундай нарсалар одам хотирасига мухрланиб қолар экан.
Кичкина, кўримсиз шаҳарлардан бирида яшайдиган бир дўстим, мени меҳмонга чақирган эди. Одатга кўра, меҳмоннинг кўнглини олиш учун, дўстим мени шаҳар айлантирди. Нимаики мақтовга сазовор нарсалар бўлса, барчасини томоша қилдик. Назаримиздан қадимий нарсалар борми, фабриками, харобаларми, турли ёдгорликлар, черковлар, нақш ўйилган дарвозалар, ғаройиб шаклдаги дарахтларми, борингки, ҳеч нарса қутула олмади.
Кўрганларимдан ҳайратга тушиб, мақтаб турганимда, дўстим аксинча, кўрсатадиган нарса қолмаганидан ҳижолатда эди.
Бир тарфдан бу нарса мени қувонтирди, ҳеч бўлмаса энди соя салқинда дам оламиз, деб ўйлаб турганимда, дўстим қичқириб юборди.
– Топдим, сенга бадбашара болалар онасини кўрсатаман, -деди у.
– Бадбашара болаларнинг онаси ким ўзи? – сўрадим мен.
– О, бу жуда қўрқинчли аёл, шайтоннинг ўзгинаси, ҳар йили қинғир-қийшиқ, майиб– мажруҳ, бир сўз билан айтганда, бадбашара болаларни дунёга келтириб, сўнгра уларни антиқа томоша кўрсатадиган кимсаларга пуллайди. Мана шунақа ифлос томоша кўрсатадиган одамлар, вақти– вақти билан уникига бориб, хабардор бўлиб туришади. Мабода, дунёга келган навбатдаги чақалоқ уларга ёқса, болани олиб, онасига товон тўлашади.
Аёлнинг бадбашара ўн бир фарзанди бор.
Улар орқасидан жуда бойиб кетган. Билиб турибман, мени ҳазиллашяпти ёки лақиллатяпти деб ўйлаяпсан. Йўқ дўстим, сўзларимниг ҳаммаси ҳақиқат, ҳақиқатнинг ҳақиқати, юр уни сенга кўрсатаман, сўнгра бадбашара болаларни қандай қилиб дунёга келтиришини айтиб бераман.
Шундай деб, у мени шаҳар четига етаклаб кетди. Аёлнинг уйи ихчамгина бўлиб, шундоққина йўл четида жойлашган экан.
Теварак атроф тоза, супуриб йиғиштирилган, анвойи гулларга тўла боғ ёқимли ис таратади.
Билмаган одам бу хонадонда хизматини йиғиштириб қўйган нотариус яшайди,– деб ўйлаши мумкин.
Хизматкор аёл бизни қишлоқ уйларига хос торгина меҳмонхонага таклиф қилди ва шу пайт, хонадон соҳибаси бизнинг қаршимизга чиқди. Аёлга қирқ ёшлар бериш мумкин. Унинг бўйи узун, юз тузилиши қатъиятликни белгиловчи, аммо қомати келишган, кучли ва соғлом, ҳақиқий қишлоқ аёли, аниқроғи, ярим аёл – ярим ҳайвон қиёфасида эди.
Аёл ўзи ҳақида, атрофдагиларнинг қандай фикрда эканлигини яхши биларди, шу сабабдан келганларга ички ёвқараш билан муомилада бўлар экан.
– Сизларга нима керак? – сўради у.
– Эшитишимча, охирги фарзандингиз оддий болаларга ўхшар эмиш. Акалариниг биронтасига ҳам ўхшамасмиш, шунинг қай даражада тўғри ёки нотўғри эканлигини ўз кўзимиз билан кўрмоқчи эдик,– деди дўстим.
Аёлнинг жаҳли чиқди, қовоқларини уйиб заҳарханда жавоб қилди.
– Йўқ жаноб ва яна йўқ! Керак бўлса, у акаларидан ҳам бадбашара. Уларнинг ҳаммаси бир биридан бадтар бадбашара. Қайси гуноҳларим учун тангрим, мендай бечора аёлга зулм қилади?
Аёл талвасага тушган йиртқичдай, қўрқув билан кўзларини яширган холда, тез– тез сўзлай кетди.
У имкон қадар юмшоқроқ, секин овозда сўзлашга ҳаракат қиларди, аммо унинг ясама, йиғи аралаш ёлғондакам нолалари, йўғон гавдаси, бўрига ўхшаб увиллаш учун яратилган танасига ҳечам мос тушмасди.
– Иложи бўлса бир кўрсак,– сўранди дўстим.
Назаримда, аёл қизариб кетди, балки мен адашгандирман. Бироздан сўнг аёл ўзини ўнглаб олди ва овозини баландлатиб сўради.
– Бунга не ҳожат? У бошини кўтариб, оловдай кўзларини бизга қадади.
Дўстим давом этарди,– нима учун бизга кўрсатишни ҳоҳламаяпсиз?
Ахир баъзи бировларга кўрсатасизку. Ким ҳақида гапираётган -лигимни сиз яхши биласиз.
Аёлга тироқ кириб кетди. У бутун жаҳли, овозига эрк бериб, бақира бошлади.
– Сиз шунинг учун келгансиз, тўғрими? Мени калака қилиш учунми? Йўқ уни сизга кўрсатмайман, ҳозироқ бу ердан даф бўлинглар. Нима учун мени калака қиласизлар?
Аёл бизнинг устимизга бостириб кела бошлади.
Худи шу паллада, бу қўпол овозга акс садодай, нариги хонадан инграшга-ми, ёки мушук боласининг миёвлашигами ўхшаш, юракни ларзага соладиган бир нарса қулоққа чалинди. Этим жунжикиб кетди. Биз секин орқага тисарилдик.
Дўстим қатъиятлик билан аёлга юзланди:
– Эҳтиёт бўл шайтоннинг урғочиси (халқ орасида аёлни шу ном билан аташарди) вақти келиб, буларнинг ҳаммасига жавоб берасан.
Аёлнинг бадтар жаҳли чиқди. Муштларини ўйнатганча бақира кетди:
– Йўқолларинг, нима қилганим учун жавоб беришим керак? Йўқолларинг ифлослар!
Шу тобда у йиртқичдай бизга ташланишга тайёр эди.
Ҳар эҳтимолга қарши, биз ташқарига чиқдик.
– Кўрдингми уни, хўш у қанақа, у ҳақида нима дейсан? – сўради дўстим мендан кўчада.
– Бу илон ҳақида менга сўзлаб бера олмайсанми,– илтимос қилдим мен ҳам.
Ортга қайтар эканмиз, бутун йўл давомида, дўстим бадбашара болаларнинг онаси тўғрисида сўзлаб берди.
Қачонлардир, у аёл фермада хизматчи бўлиб ишлар экан.
У пайтлар аёл ҳақида ҳеч ким ёмон сўз эшитмас, чунки у ишчан, покиза, ҳар нарсанинг қадрига етадиган, яхшигина инсон бўлган экан. Суюқоёқлик тўғрисида ҳам ҳеч айблай олмас экан.
Кунларнинг бирида, буғдой ўримидан сўнг, сомон йиғиш пайтида, ҳаво қора булутларга бурканган бир пайтда, аёл гуноҳ ишга қўл уриб қўйган экан. Ой– кунлар ўтиб, ўзининг хомиладор эканлигини сезгач, аёл таҳликага тушиб қолади. Ҳомиласини атрофдагиларга сездирмаслик учун, у турли хил ҳийлалар ўйлаб топади.
Ип ва тахтачалар ёрдамида қорнини маҳкам тортиб, кундан– кунга каттайиб бораётган ҳомиласини яширади. Шу йўсинда ҳали туғилмаган болани маҳлуққа айлантиради.
Қисилиш натижасида боланинг боши чўзилиб, узунчоқ шаклга кириб қолади, кўзлари пешонага бўртиб чиққан, оёқлари узум новдасидай қийшайиб, танага ёпишиб қолади, бармоқлари ўргимчакнинг панжаларидан фарқи йўқ, танасининг ўзи ёнғоқдай юм– юмалоқ. Эрта баҳорда, тонг саҳарда, далада тўлғоқ тутиб қолади. Доялик қилаётган аёллар, болани кўришгач, бақир– чақир қилиб, ҳаммаси тум– тарақай қочиб кетишади.
Шундан кейин аёлни шайтонбачча туғди, ўзини эса шайтоннинг урғочиси деб, атай бошлайдилар.
Уни қишлоқдан бадарға қилишди. Кўпроқ тиланчилик билан, баъзида эса гўзаллиги билан (ахир эркакларнинг ҳаммаси ҳам шайтондан қоча бермайди) кун кўради.
Боласига қанчалик ғазаби қайнамасин, ҳар дақиқада уни бўғиб ўлдиришга тайёр турса-да, уни катта қилишга мажбур эди.
Сабаби, шундай оқибатга боришини олдиндан ҳис қилган ҳакам, аёлни кўпчилик олдида тошбўрон қилишини эслатиб қўйган эди.
Кунларнинг бирида антиқа томоша кўрсатадиган бир гала кишилар, бадбашара бола ҳақида хабар топиб, онасидан уни кўрсатишни илтимос қилишади. Агар мабода уларга тўғри келса, уни ўзлари билан олиб кетишлигини айтишади. Болани ёқтириб қолишгач, онасига шу жойнинг ўзида беш юз франк санаб беришади. Аввалига бироз хижолат чекиб турган аёл, пулни кўргач, савдолашишга ўтади, ҳар бир су устида умбалоқ ошиб, боланинг камчиликларини айтиб мақтанади, охир оқибат бола учун йилига тўрт юз франк хақ тўланиб хизматга олинганлиги ҳақида шартнома тузади.
Ҳар эҳтимолга қарши, алдаб кетмасликлари учун, аёл ёзма равишдаги тилхат ҳам талаб қилади.
Бу муваффақиятдан терисига сиғмай қолган она, яна шундай бадбашарани дунёга келтириш орзусига тушиб қолади. Чиндан ҳам тез орада аёл, бунинг уддасидан чиқади. Бунинг устига, энди у ҳомиланинг турли жойларига, турли таъсир кўрсатиш йўллари билан чақалоққа ўзи ҳоҳлаган шаклларни бера оладиган ялмоғизга айланади. Чақалоқлар узун– қисқа, баъзи бирлари қисқичбақага ўхшаб кетса, бошқаси калтакесакни эслатади. Битта– яримта чақалоқ вафот этса, ўзини қўярга жой топмай қолади.
Суд аралашмоқчи ҳам бўлган эди, аммо ҳеч қандай фош этувчи далиллар йўқлигидан иш тўхтатиб қўйилди.
Айни пайтда аёлнинг бир– биридан хунук ўн бир боласи бор.
Улар йилига беш– олти юз франк фойда келтиришади. Ҳозирча фақат биттаси, ўша бизга кўрсатишдан бош ортган боласигина беиш, аммо бу ҳам вақтинча, чунки тез орада кимдир уни ҳам хизматга олиб кетади.
Аёл шу даражада уста бўлиб кетди-ки, ҳатто ким ошди савдоси уюштиришдан ҳам тоймайди.
Дўстим тиниб қолди. Менинг қалбимда эса ғазаб туғён урарди.
Шу тобда, ўша заҳарли илонни бўғиб ўлдирмаганимга алам қилиб кетдим.
– Болаларнинг отаси ким? – сўрадим мен.
– Номаълум,– деди дўстим. У ёки улар ўзларини танитишмайди, балки фойдани ҳам бўлишишар…
Агар юқорида айтилган дам олиш масканида ҳалиги аёлни кўрмаганимда, бу воқеани эсламас ҳам эдим. Аёл атрофдаги эркаклар билан чақ– чақлашиб, ҳамманинг нигоҳини ўзига тортарди.
Чиндан ҳам у ўта гўзал эди. Мен шу масканнинг шифокори, танишим билан қўлтиқлашиб, соҳил бўйлаб сайр қилиб юрганимизда, учта бадбашара гўдакни ўйнатиб ўтирган аёлга дуч келдик. Болалар букри, қийшиқ, ваҳимали кўринишда эди.
– Бу болалар ҳалиги гўзал аёлнинг фарзандлари,– деди шифокор дўстим.
Менинг раҳмим келди.
– Эҳ бечора аёл, шу ҳолатда унга қандай кулгу келар экан?
Дўстим давом этди.
– Аёлга эмас, болаларга раҳминг келсин, улар бегуноҳ.
Аёл эркакларга ёқиш учун ҳар нарсага тайёр. Ҳомиладор аёлларнинг белини маҳкам боғлаб юриши, шундай ҳолатга олиб келади.
Беихтиёр, бадбашара болаларни кўпайтириб, пуллаб юрган ўша шайтоннинг урғочиси ёдимга тушди.
ижтимоий-сиёсий,адабий-бадиий,маданий-маърифий сайти
ижтимоий-сиёсий,адабий-бадиий,маданий-маърифий сайти
