ижтимоий-сиёсий,адабий-бадиий,маданий-маърифий сайти

Олим бўлиш осонми

У ярим тунда, нимадандир чўчиб уйғонди. Хонанинг чироғи ўчган, қоронғи эди. У аста қўлини узатиб, ёнидаги ўринни пайпаслаб кўрди.

Ўрин бўш, афтидан, хотининг туриб кетганига анча бўлса керак, ўрин совуб улгурганди.

Шифокорлар қўйган ташхисдан кейин, у ўзи учун ҳам, хотини учун ҳам ҳавотирда қолди. То сўнгги пайтгача, унинг соғлиги юзасидан кўнгли тўқ эди. Тўғри-да, ҳаётлари бир чиройли кечиб турган, эр-хотин бир бирларини хурмат қилишарди. Ораларидан ҳеч қачон «ола мушук» оралаган эмас.

Балки хотинига камроқ эътибор берган бўлиши мумкин.

Иши шуни тақозо қиларди. Тинимсиз командировкалар, илмий конференциялар, диссертация ёқлаш, қўйингки, «фан қурбони» ибораси, айнан у тўғрисида айтилган бўлса не ажаб.

Олим бўлиш осон эмас… Хотини эса, бир умр уни кутиш, ютуқларидан қувнаб, уддасидан чиқа олмаган ишларидан куюниб ўтди. Авваллари, хотини фарзанд тўғрисида оғиз очганида, «ҳали эрта, менинг ишларимга халақит беради»,– деб хотининг раъйини қайтарган. Кейинчалик хотини фарзанд тўғрисида эслатмай ҳам қўйди. Гоҳида у хотинини банкетларга ёки мажбурий ўтиришларга олиб борарди. Расмиятчилик учун уюштирилган бундай ўтиришлар, аслида, хурсандчиликдан узоқда, баъзи бир муаммоларни норасмий тарзда ечиш учун хизмат қиларди.

Бундай ўтиришлардан кейин хотини, бошқа хонага чиқиб кетиб, анчайин йўқолиб қоларди. Ростини айтганда, бунга у унчалик эътибор ҳам бермасди, ёлғизликдан фойдаланиб, фикрларини бир ерга жамлар, кейинги қилинадиган ишлар режасини тузарди.

Хотининг бироз қизарган кўзларини кўриб, «чарчабсан, ётиб дамингни ол» дан нарига ўтмасди. Бу ҳаёт яна қанча давом этиши номаълум, бироқ уни ўзгартишнинг пайти етганди.

Бунга бир ҳодиса туртки бўлди. У ҳамкасбларидан бирининг уйида меҳмонда бўлганди. Оилада икки фарзанд бор экан.

Уй бекаси ҳам болаларини эркалар, ҳам эркакларнинг кўнгилли ўтириши учун елиб-югурарди.

У умрида биринчи бор бунга эътибор берди, уй бекаси ғоятда бахтиёр кўринди, назарида. Аёлнинг кўзларида қандайдир учқун бор, унга қараган одамнинг беихтиёр кайфияти кўтарилар, ҳаётга қизиқиш кучайгандай бўларди.

– Нега унинг хотини кўзларида бундай учқун йўқ?

Охирги марта қачон у хотини билан тўлқинланиб гаплашганди?

У анча ўйланди, аммо эслай олмади. Худди шу дамда, қандайдир бир куч уни уйига, хотини ёнига ундарди.

Ҳар доимгидай, хотини уни дарвоза олдида қарши олди. Чиндан ҳам хотинининг кўзлари ҳалиги аёлникидай ёнмасди, улар шишага ўхшарди, худди ҳаётни тарк этгандай.

У кўп йиллар мобайнида биринчи марта хотинини бағрига босди, лекин айтиш учун сўз топа олмади. Эртаси эса, ўша машъум хабарни эшитди.

– Сиз фарзанд кўра олмайсиз,– деди шифокор,– ўзингизни бошқа соҳаларда синаб кўринг…

– Энди бу ютуқларим кимга керак? Ўз саволига ўзи жавоб излар, лекин жавоб қаердадир узоқларда эди.

Велосипед

Эргаш ота эндигина дўкондан сотиб олинган велосипедни етаклаб келар эди. Қишлоғига етай деганда, рўпарасидан нотаниш, ўрта ёшлардаги одам чиқиб келди.

У отанинг харидига суқланиб қараганча сўз қотди.

– Шу ёшга кириб, ҳали велосипед миниб кўрмагандим, бир миниб кўрсам майлими?

Ота бироз иккиланса ҳам барибир розилик берди. Ҳалиги одам велосипедни мингач, бир зумда кўздан ғойиб бўлди.

Эргаш ота анча кутди, лекин ҳалиги одамдан дарак бўлмади…

Орадан олти ой ўтгач, Эргаш ота яна велосипед харид қилди.

Уни етаклаб келар экан, йўлидан ҳалиги кимса чиқиб қолди.

Эргаш ота унинг гирбонидан олди.

– Менда айб йўқ,– йиғламсиради у. Ахир айтгандимку миниб кўрмаганман деб. Велосипедни минишга миндиму, қандай тўхтатишни сўрамаган эканман, ундан йиқилиб бир ой касалхонада ётиб чиқдим.

Эргаш отанинг унга рахми келди. Велосипедни қандай тўхтатиш кераклигини унга тушунтирди. Ҳалиги одам рулга ўтиргач, велосипедни учира кетди. Эргаш ота кечга кутди, аммо на велосипеддан ва на ҳалиги кимсадан дарак бўлмади.

Харид

Анчадан бери Абдумўмин бир эшак сотиб олишни режалаштириб юрган эди.

Ким қандай тушунади, лекин эшак, деҳқончилик билан шуғулланган одамга тенги йўқ ёрдамчи.

Уни-буни ташишгами, ер ҳайдаб эгат тортишми, аравага қўшсанг бозор – учарга ярайди.

Хуллас ўй ўйланган, гап уни сотиб олишда қолди.

Ортиқча пули бўлмаганидан, Абдумўмин сигирини сотиб, пулига бир эшак билан ёшроқ ғунажин олмоқчи бўлди. Хотинининг ҳай-ҳайларига қарамай, якшанба кунликда, тонг саҳарда, қўшниси Ғофирвой билан сигирини етаклаб, мол бозорига йўл олишди.

Сигири тез орада талаш-талаш бўлиб, яхшигина пулга сотилиб кетди. Савдодан кўнгли тўлган оғайнилар, нарироқда эшак бозорига ўтиб, у ерда бир эшакни харид қилишди.

Эшак кўркамгина, бировга кўрсатсанг арзигулик бўлганидан, икки дўст ичларига сиғмай, бундай омадни қитъак-қитъак билан нишонламоқчи бўлишди.

Ўзингиздан ўтар гап йўқ, йигитчилик– улфатчилик деган нарса бор. Қадаҳ қадаҳга уланиб, ҳали Абдумўмин, ҳали Ғофирвой чопқилаб буфетга бориб келаверганидан, дўстларнинг тез орада кайфлари ошиб қолибди.

Бирмунча вақтдан сўнг, улар бир-бировларини суяб ташқарига чиқишса, мол бозори аллақачон тугаб, биргина эшак симёғочга боғланган ҳолда турганмиш.

Уйга кетиш олдидан, Абдумўмин битта «яримта»ни қўлтиқлаб олмоқчи бўлган экан, қараса, чўнтак қурғур бўм-бўш.

Ёки киссавур урган ё бўлмаса ўзи пайпасланиб бирон жойда тушириб қолдирган пулларни.

Ҳар не бўлганда ҳам, чиқмаган жондан умид деб, пулни қидирмаган жойлари қолмади, на пайпоқнинг ичи ва на ички иштонининг киссаси. Кайф ҳам бир зумда тарқади– қолди. Энди уйдаги жанжални-ку айтмаёқ қўя қолай.

Нима бўлса бўлиб ўтди.

Ҳар гал Абдумўмин бўш қолган молхонасига кирганида, кўзига ўзининг сигири кўринади. Сигир гапирмаслиги аниқ, лекин «мени эшакка алмаштирган хўжайин» деган сўзларни Абдумўмин яққол эшитгандай бўлади.

Сарвар

У шошмасдан, битта-битта босиб, баланд тепалик устига кўтарилди. Ҳўв пастда бепоён текисликлар ястаниб ётибди.

Нарироқда илон изи бўлиб оқаётган дарё суви, қуёш нуридан ойна каби кўзни қамаштиради.

Ҳаво мусаффо, ён атроф турли ёввойи ўт– ўлан ва гулларга кўмилган. Қуёш қиёмидан оғиб, олисдаги тоғлар томон интилади. Осмонда бир тўда қалдирғоч чарх уради, қаерлардандир сайроқи бедананинг пит-пилдиғи қулоққа чалинади.

Сарвар узоқ– узоқларга тикилди, кўз етмас чексизлик ва осмонўпар тоғ чўққилари ҳаёлини олганди. Шу аснода унинг кўзлари, узоқларда кичик бир қора нуқтани илғаб олди.

Сарвар унга синчиклаб тикилди.

Нуқта аста– секин катталашиб, охири парвоздаги бургутга айланди. Бургут қанот қоқмасдан, гўё денгиздаги елканли кемадай, ҳавони кўкраклари билан ёриб, сузиб борарди.

Сарвар бургутга анчайин ҳавас билан тикилиб турди.

Унинг бу улкан қушга жуда ҳам ўхшагиси келиб кетди.

Беихтиёр Сарварнинг иккала қўли елка баробар кўтарилиб, боши юқорига, осмон томон юзланди. Шу туришда эҳтимол икки-уч дақиқа ўтди чамаси. Сарвар ўпкасини тўлдириб ҳаво симирди ва ё ажаб, унга шундай туюлдими, Сарварнинг оёқлари ердан узила бошлади.

Йўқ, адашгани йўқ, чиндан ҳам унинг гавдаси аввалига оғирроқ, сўнгра борганча енгиллашиб ҳавога кўтарилди. Сарварнинг юраги қинидан чиқаёзди.

У йиқилиб чил– парчин бўлишдан қўрқарди. Унинг қўллари бамисоли ҳалиги бургутнинг қанотидай, Сарварга бўйсунар,

у қилмоқчи бўлган ҳаракатларга қаршилик қилмасди.

Бироз муддатдан сўнг, Сарвар ўзиниг янги ҳолатига бирмунча кўникиб қолди ва у содир этаёган парвоз, унга тушунтириб бўлмас даражада ҳиссиётлар бахш этарди.

Мана, у тўп– тўп оқ булутларни ёриб ўтмоқда.

Пастда, боягина ўзи кўрган бепоён кенгликлар– у, ҳалиги илон изи дарё иммилаб оқиб ётибди. Ҳар ер– ҳар ерда одамлар ўз ишлари билан овора, ҳеч кимнинг Сарвар билан иши йўқ.

У эса шундай катта осмонда бир ўзи, тўсатдан берилган бахтдан терисига сиғмай, кўкда мавж уради.

Шу тариқа, Сарвар ўз қишлоғи устидан бир неча бор айланиб учди. Парвоз тобора унга ёқиб борар, қандайдир ички бир куч, янаям юқорига, ўша қуёш, юлдузлар томон кўтарилишга ундарди. Бу ундов, Сарвар ўзининг ҳоҳиши эканлигини ҳам сезиб турарди. У ўша ҳоҳишга берилиб, аста-секин юқорилай бошлади.

Энди пастда юрган одамлар чумолига ўхшаб қолишди, дарё эса, маҳалласидан оқиб ўтадиган кичкина ариқчадан фарқи қолмади.

Сарвар узоқларга тикилди. Боягина нур сочиб турган қуёш ҳам, аллақачон тоғлар ортига ўтиб улгурганди. Шу тобда Сарварнинг кўнглидан нохуш бир сезим ўтди. У ҳали бунинг нима эканлигини тушуниб етгани ҳам йўқ эди-ки, бирданига унинг қанот– қўллари унга бўйсунмай қўйдилар. Сарвар қанча уринмасин, бу вазиятдан қутула олмади.

Унинг бутун гавдаси, бамисоли тошга айланиб, пастга ўқдай тушиб борарди. Бундан сал илгари ҳавасини келтирган она– ер, энди қўрқинчли, қутулиб бўлмас бир фалокатни яқинлаштир -моқда эди. Сарвар тақдирга тан бериб, кўзларини чирт юмди. Ҳаёлидан, нима бўлганда ҳам, ҳеч кимга насиб қилмаган эркин парвоз бахтига муяссар бўлганлиги, уни анчайин тинчлантирарди.

Орадан қанча вақт ўтганлигини Сарвар билмайди, балки соатдир, балки сониядир, чунки Сарвар вақт тушунчасини йўқотган эди. У бутун гавдаси билан ерга гурсиллаб тушди, лекин ўзи ўйлаганидай, чил– парчин бўлмади, ҳатто бирон аъзоси синмади ҳам, фақатгина… чўчиб уйғонди.

У ерда ётарди, бор– йўғи уйқусираб, кроватидан йиқилиб тушган экан. Сарвар аввалига қай бири туш, қайсиниси ҳақиқат эканлигига ҳам даров тушуна олмади.

Чунки, у қилган парвоз жуда ҳам ҳаққоний, шунинг учун Сарвар уни тушга алмашгиси келмасди.

Шу ҳолатда Сарвар бир муддат жойидан қўзғолмай ётди, гўё яна тушига қайтадигандай. Сўнгра мийиғида кулиб қўйди-да, девордаги соатга қаради. Ҳали замон азон айтилади, демак ўрнидан турса бўлаверади. Бугун ишлари яхши уннаса ажаб эмас.

Хазон

Куз. Гарчи ҳали ёғингарчилик мавсуми бошланмаган бўлса-да, кунлар анча совиб бормоқда.

Дарахт барглари бирин– кетин сарғайиб, тез орада шамолда тўкила бошлайди. Боғ ва дарахтлар қовжираган хазонга тўлади.

Хазон, бу демак, кечагина ям– яшил дарахт барглари учун ҳаётнинг поёни. Энди улар чириндига айланиб, она– ерга ўғит бўлишдан бошқа нарсага ярамайди. Афсус, ҳаёт шу тарзда, кўз очиб юмгунча ўтиб кетар экан.

Қобилжон йигит бўлиб вояга етгач, ҳамма қатори унинг ота– онаси ҳам келин кўриш ҳавасига тушиб қолишди.

Сўраб суриштириб, яхшигина жойдан келин ҳам топилди. Орзу ҳаваслар билан тўй ўтиб, келин-куёвдан тортиб, уларнинг ота– оналаригача бахтиёр эдилар.

Келин– куёвликнинг биринчи йили эртаклардагидай ширин осуда кечди. Бу орада фарзанд ҳам дунёга келганди.

Шу ширин ҳаётнинг давом этиши учун барча шарт-шароитлар бор эди. Аммо, нимадир бўлгани аниқ, турмуш номли мураккаб жараённинг қайсидир ғилдиракчаси ишдан чиқди.

Катта оилада тез-тез тушунмовчиликлар пайдо бўла бошлади.

Келин қайсидир ишни чала қилипти, нимагадир, боласи билан улгура олмабди. Қайнонасининг қайсидир танбеҳига сўз қайтарибди.

Келин яхши тарбия кўрмаган экан, вақт ўтиши билан бу нарса сезилиб қолган эмиш. Ҳолбуки, келин турмушга чиқаётганда, эндигина ўн саккизни қарши олган, биринчи фарзанд кўрганда, ҳали йигирмага ҳам тўлмаган эди.

Тинимсиз ғалвалар, майда гап – сўзлардан безор бўлган келин, отасининг уйига кетишга мажбур бўлган.

Фарзандининг турмушига бефарқ қарай олмаган ота, алоҳида яшаб кўришсин – деб, қизи билан куёвига квартира ҳам топиб беради. Ғалванинг каттаси ўшанда бошланди.

Бизни хотинга алмаштириб кетди – дея, Қобилжоннинг ота– онаси тўнини тескари кийишди. Ё бизни дейсан, ё хотинингни, деб шарт ҳам қўйилди.

Қобилжоннинг хотини билан муомиласи яхши, ўртада фарзандини ҳам кўзи қиймасди. Тарозининг иккинчи палласида ота– онаси, жигарлари. У чиндан ҳам икки ўт орасида қолганди.

Можаро осонликча, тинч йўл билан ҳал бўлмаслигига кўзи етган Қобилжон, ота– онасидан кечирим сўради, уларнинг оёқларига йиқилди, лекин хукм ўзгармади.

Ночорликдан, ота– онасининг ўринсиз қўйган шартларидан озор чеккан Қобилжон, баъзи пайтларда ўз умрига қасд қилишни ҳам миясига тугиб юрарди. У яна ва яна ота– онасига ялинди. Энди нафақат улар, ҳатто укалари ҳам, қариндош– уруғлар ҳам тескари бўлишди. «Хотинга сотилган» тамғаси унга маҳкам ёпиштирилганди.

– Майли ҳам дейлик, уларнинг сўзига кириб хотиндан ажраса, ўрнига ундан яхшиси келармикан? Фарзанди етим ўсса, уволи тутмасмикан? Доим ҳам ота– она боласига яхшиликни раво кўрармикан?

Савол устига бундай саволлар, Қобилжонни эсанкиратиб қўйганди. Ошна– оғайни, дўстларига ҳам маслаҳат солиб кўрди. Нима қилишсин, улар ҳам ёш, ҳаётнинг аччиқ– чучугини тотиб кўрмаган, қандай ҳам маслаҳат чиқсин улардан.

Қобилжон узил– кесил қарор қабул қилганди.

Ўша ёмғирли тунда, дарахт барглари хазонга айланган қора тунда, унинг ёш туриб хазон бўлган танаси, оғилхони тўсинида осилиб ётарди.

Палов

Палов ўзбекларнинг миллий таоми ҳисобланади.

Қандай байрам бўлмасин, уйга азиз меҳмон келса, ёки айтайлик, уч– тўртта улфат тўпланиб қолса, албатта девзира гуручида ош дамланади.

Айниқса, кўк чой билан самовор паловини тарифлашга сўз ожизлик қилади. Ош устида дўстлар суҳбати ҳам яхши қовушади.

Бундан ташқари, ўзбек оилаларида, ҳар пайшанба ва якшанба кунлари ҳам палов қилинади.

Билмадим бу одат қачон бошланган, аммо биронта ўзбек ҳали ундан норози бўлмаган.

Алишерлар оилси ҳам бу урфдан ҳоли эмас. Ойиси бошқа таомларга қараганда, ошни ўзгача ҳавас билан тайёрлайди. Шунинг учун бўлса керак, гуручлар қозондан ўрмалаб чиқиб кетгудай бўлади. Кечки пайт дадаси ишдан келганда, палов дамини еб, маромига етган бўлади. Ҳар гал ошдан аввал қўл юваётиб, дадаси ойисига қараб, «бугун паловхонтўра экан-да»– деб, кўзини қисиб қўяди.

Шундай пайтларда, қозоннинг тафтидан бўлса керак, ойисининг юзи қизаради. Сўнгра оила аъзолари жам бўлиб, дастурхон устидаги ёғли паловни паққос туширадилар.

Кейин чой устида у ёқдан бу ёқдан гаплашиб ўтиришади.

Алишер ўзи учун ният қилиб қўйган, катта бўлса, албатта, паловни яхши дамлайдиган қизга уйланади.

Дадасининг айтишига қараганда, ош дамлашни эплай олмаган қиздан яхши аёл чиқмасмиш.

Унинг устига, паловни кўпроқ ейилса, фарзандлари бақувват ва чиройли бўлармиш. Болаларининг чиройли бўлишини қайси ота– она ҳоҳламас экан. Яна дадаси тез– тез айтиб қолади, маъбодо ўзбек эркакларини қаттиқ жазоламоқчи бўлишса, бор чойхоналарни ёпиб қўйишнинг ўзи кифоя экан.

Шунда бечора эркаклар, боргани жой топа олмаганидан, ишдан ўз вақтида уйга қайтармиш, хотинларининг кўзига хунук кўриниб, дам олиш кунлари ҳам кўчага чиқишмасмиш.

Бу албатта ҳазил бўлса керак, лекин ҳар қандай ҳазилда ҳам жон бор.

Яна айтишича, меҳмонларни кузатишдан аввал, тўй– базмларда якунловчи таом қилиб ош тортишади, акс ҳолда, меҳмонлар ошни кутиб ўтираверар эмишлар.

Бу гапга Алишер ҳам қўшилади, чунки маҳалласидаги тўйларга, у ҳам дўстлари билан анча– мунча ош егани киришган. Катта дошқозонларда ҳовури чиқиб турган паловни кўрганингда, иштаҳанг ўзгача очилиб кетади.

Ўзбекларнинг тўйларида меҳмонлар жуда кўп бўлади, фақат таклиф қилинганлар эмас, кўчадан шунчаки ўтиб кетаётган кишилар ҳам бемалол кириб, қоринларини тўйғазиб, ошдан баҳам кўриб кетишлари мумкин.

Бу тўғрида ҳам Алишернинг дадаси гап топади,– ўзбеклар йиллаб тўплаб, бир кунда тарқатиб юборади – дейди.

Аммо, элга ош бериш насиб қилмаган киши, бир умр армонда ўтиши ҳам рост эмиш.

Умуман Алишернинг дадаси, бунақа гапларга жуда уста, ҳар бир воқеа ва айтилган фикрларга албатта бир нарса ўйлаб топади. Қизиғи шундаки, унинг гапларидан ҳеч ким ҳеч қачон ҳафа бўлмайди.

Фотиҳага қўл очаётиб эса– ўзбекнинг давлати зиёда бўлсин, элга ош бериш ҳаммага ҳам насиб этсин, – деб дуо қилади.

Алишер ҳам мана шу дуога беш кетади.

Юртимизда чойхоналар сероб бўлаверсин, ўзбекнинг егани ош бўлсин, еган оши хазм бўлсин. Аллоху Акбар.

Дониёрнинг бир куни

Эрта саҳардан Дониёр, 1996 йили Кореяда ишлаб чиқарилган «ДЭО Тико» русумли машинасини ўт олдириб, кўчага отланди.

У анчадан бери мана шу машинаси билан таксистлик қилиб, тирикчилигини ўтказади. Бекатда ундан бошқа яна тўртта машина турарди, демак, у бешинчиси. Машиналарнинг ҳаммаси ҳам, Дониёрникига ўхшаб, Кореяда ишлаб чиқарилган, у томонларнинг ҳисоби бўйича, ёшини яшаб бўлган автомобиллар. Устига устак, Амир Темур шаҳарчасининг яқин уч-тўрт йил орасида таъмир кўрмаган кўчалари, бу машиналарнинг қолган умрини ҳам азобда ўтишига кўмакдошлик қилади.

Дониёр ҳайдовчилар билан бирма-бир қўл олиб кўришар экан, ҳар бирига лойиқ гап топишга уринади. Кимнингдир кайфияти жойида, ҳазилга ҳазил билан жавоб қайтаради, кимдир эса, ҳали кечаги иш кунидан ўзига кела олмаган, салгина нарсага жиғи-бийрони чиқади.

Дониёр келганда ҳам, айни кечаги иш куни ҳақида суҳбат борарди.

Яқиндагина киракашликка уринган таксист болани, 200 сомга «отиб» кетишган экан. Бу киракашлар тилида, хаққини тўламай кетган мижозга қўлланиладиган ибора.

Анчадан бери киракашлик қилаётган одам, бир қарашда мижознинг кимлигини пайқаб олади, ҳеч бўлмаса, 70-80 поиз адашмаслиги мумкин. Бу тоифадаги мижозлар ҳам, айнан, янги ҳайдовчиларни танлашади, имкон қадар кўпроқ юради, барча ишларини битириб тамомлагач, сўнгги манзилдан ғойиб бўлишади.

Бундай ҳодиса ҳар бир киракашнинг бошидан кечган, Дониёр ҳам бундан мустасно эмас. Битта– битта бўлиб, навбатда турган таксилар қўзғала бошлади.

Бирон соатлар чамасида, Дониёр ҳам тўртта йўловчини олиб, марказий бозорга қараб йўлга тушди. Машина қўзғалиши билан бир чуқурдан бошқасига тушар, ўтирган йўловчилар ҳали чапга, ҳали ўнгга энкайиб, бир-бировларини турткилашга мажбур бўлишарди. Яхшики, бу ерлик йўловчилар бундай ҳолатга кўниб қолишган, ортиқча гап-сўз қилинмайди.

Маршрутли «Бус» ларда юриш бундан ҳам ёқимсиз.

Ўн-ўн икки ўринли машинага 15-20 йўловчи тиқилиб олади-да, ҳайдовчидан тезроқ манзилига етказиб қўйишини талаб қилишади. Ҳайдовчи ҳам тирикчиликка чиққан одам, биронта қўл кўтарган йўловчини қолдиргиси келмайди.

Бекат қолиб, ҳар ким ўз дарвозаси олдида автобус кутган йўловчини, бирма-бир йиғиштириб, шаҳарга етгунча, роппа-роса бир соат ўтиб кетади. Агар шунда ҳам, биронта ГАИ ходими тўхтатиб, ҳайдовчининг «қонини сўрмаса».

Ўша ГАИ ходимлари, «Тико» чиларни ҳам жондан ортиқ яхши кўришади. «Тико» кўринди дегунча, ола калтакларини кўтариб, машинанинг аптечкаси, техник кўриги, ўт ўчириш мосламаси, қўйингки, ҳаёлига келган барча нарсаларни талаб қилиб, йўлдан қолдиради. Албатта, ёши 15 йилдан кам бўлмаган машинада, бундай камчиликлар тиқилиб ётибди, энг оз жарима эса, энг кўп

хақ тўлайдиган йўловчи берадиган пулдан анча кўп.

Ҳар не бўлганда ҳам, Дониёр йўловчиларни эсон-омон кўзланган манзилга етказиб борди. Бундан нари иш шаҳар марказида давом этади. Шаҳарнинг ҳам ўзига яраша нозиклиги бор.

Ҳар бир бекатнинг ўз таксилари, ўз қонунлари мавжуд.

Айниқса, ўтган йилги тўполондан кейин, ишлаш бирмунча мушкуллашиб қолди.

Дуч келган йўловчини олиш, ўзингга қимматга тушиши мумкин. Дониёрнинг кўз ўнгида, таксистлар муштлашишиб, биттаси калтакланди. Ғарбий микрорайонга борадиган йўловчидан, Дониёрнинг ўзи бош тортди, кўринишидан унчалик ишонч туғдирмаганди. Биттаси 50 сомга «отиб» кетди, пули йўқ экан, кейинги сафар берармиш.

Пули йўқ одам таксига минишининг ўзи қизиқ.

Ортиқча талашса, Дониёр ҳам муштлашиши керак бўлади. Ноилож, «кейинги» сафарга рози бўлди. Шомга яқин Дониёр ишини тугатди, бундан нари ишлаш, хавфли бўлиб қолган.

Энди йўл– йўлакай адирга йўловчи олиб кетса, адирга кетадиган бензинни оқлаб қолади. Кечга ишлаган пули 630 сом экан, ундан 240 соми бензин хаққи бўлса, 390 сом фойда (?) кўрипти.

Машинанинг бошқа чиқимлари бундан мустасно, вақти келганда, таъмир учун бошқа жойлардан пул қидиришга тўғри келади.

Энди уйга керакли харажатларни дўкондан олса, гўшт, нон, озроқ кўкат, ишлаган пулидан ҳеч нарса ошмас ҳам экан.

На илож, шунисига ҳам шукур. Машинаси бўлмаганда, бу пулни ҳам топиш амри– маҳол эди. Тинчлигини берса, эртанги кунга, яратганнинг ўзи яна бир йўл кўрсатар…

Қўчқорвой қишлоғи

Агар насиб қилса, киши бир кунда ҳам машҳур бўлиб қолар экан. Ўзимизнинг Қўчқорвой акани, қишлоқда ҳамма яхши танийди. Бу унинг яхшигина ошпазлиги учун эмас, балки қишлоғимизда бор-йўғи, 180 хўжалик аҳоли бўлиб, ҳамма ҳамманинг то бешикдаги боласигача нома-ном айтиб бериши мумкинлигида.

Хуллас, ҳар қандай оддий қишлоқдаги, оддий ҳол.

Кунларнинг бирида, қишлоғимизни кесиб ўтадиган катта кўчадан, қандайдир нодавлат халқаро ташкилотларнинг комиссияси ўтадиган бўлиб қолипти.

«Юқори»дан берилган кўрсатмага мувофиқ, қишлоғимиз аҳолиси, қўлига берилган байроқчаларни ҳилпиратиб, йўл четида турна қатор бўлиб тизилиб турарди. Буни қарангки, комиссия аъзоларидан кимнингдир ҳаёлига, маҳаллий аҳоли билан суҳбатлашиш фикри келиб қолган экан.

Машиналар колоннаси тўхтаб, бир неча чет эллик кишилар тушиб келишади.

Тушуниб турганингиздай, улардан бири, бизнинг Қўчқорвой ака билан суҳбат юргизар экан, қишлоқ аҳолиси, бу ердаги ҳаёт ва шунга ўхшаш саволлар бера бошлапти.

Қўчқорвой ака ҳам ўз билганича жавоб берган, лекин таржимон аёлнинг қандай таржима қилгани, бизга номаълум. Бу суҳбат улар томонда телевизордан кўрсатилар эмиш.

Шу кундан бошлаб, қишлоғимизда ғалати ишлар содир бўла бошлади. Биринчи бўлиб, қишлоқ четига баланд темир– симёғоч ўрнатилиб, унинг бошига қандайдир ликоп ва тоғоралар илиб кетишди. Бироздан кейин ҳар бир ҳовлига биттадан миттигина қўл телефонлари тарқатилди.

Сув ташийдиган машинада, ҳар куни, тоза ичимлик суви олиб келинадиган одат ҳам чиқаришди. Энди анҳор сувидан фақатгина кир ювиш ва мол-ҳолга фойдаланидаган бўлдик. Айтишларича, қишлоқ оқсоқоли, ҳаттоки районимизнинг катталари ҳам яширинча келиб, Қўчқорвой акадан маслаҳат сўрашади, деган узун-қулоқ гаплар тарқади.

Энг қизиғи, қишлоғимизга, «Қўчқорвой қишлоғи», деган ном берилиб, йўл четига каттакон белги ҳам ўрнатиб қўйишди.

Вақти-вақти билан келадиган турли уюшма аъзолари ва бошқа гуруҳлар ҳам, бизларни кўриб ўтишни канда қилмай қўйдилар. Икки марта, қайси бир давлатнинг президенти, бизнинг қишлоқда чой ичиб кетгани, катта шов-шувларга сабаб бўлди. Энди ҳар бир эшикда, чет эллик меҳмонларни қабул қилишга шароит ярата бошладик. Турмушимиз аста-секин, бошқа қишлоқлар учун эртакка айланиб боряпти.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг раиси келармиш, деб тарқалган овозадан кейин, кўпчиликнинг «томи» жилишига оз қолди. Биз эса, анча-мунча нарсани кўриб қолганимиз учун ҳайрон бўлмай қўйдик.

Ўзингиз ўйлаб кўринг, юзлаган километр баланд космосда учиб юрган «космик кема»лар, қишлоғимиз устидан ўтаётганда, космонавтлар қўлларини силкиб ўтишининг ўзи бўладими? Гапирамиз десак, гап кўп. Агар кимгадир қизиқ бўлса, келиб ўз кўзи билан кўриб кетиши мумкин.

Манзилимиз: Катта йўлнинг ўнг ва чап тарфлари

Электрон почтамиз: www.Қўчқорвой қишлоғи.com.

Кўришгунча хайр.

Садоқат

Бу воқеани кўп йиллар аввал, Чолпон-ота шахрига бўлган хизмат сафаримда эшитганман. Уни имкон қадар тиккалашга уриндим.

Ўшанда куз охирлаб қолган, олдинда декабрнинг изғиринли шамоллари, бехосдан ёғадиган қалин қорлари бор. Бу ерларда қиш анча эрта келиб, кетишга шошилмайди. Қишлоқнинг чеккасидаги уйларнинг бирида яшаган Ойсулув, одатдагидай, кўлга сув олиш учун борганди. У кўлга яқинлашар экан, қирғоқдан унча узоқ бўлмаган жойда, ёлғиз оққушнинг сузиб юрганини пайқади.

Ажабо, оққуш бу жойлар учун янгилик эмас, лекин улар аллақачон иссиқ ўлкаларга учиб кетишган. Бунинг кетмаганига нима сабаб бўлди экан?

Ойсулув челакларни сувга ботирди, сўнг ҳар эҳтимолга қарши оққушга юзланди:

– Оққушжон, берироқ кел, чиройли бўйинчангни бир силаб қўяй.

У бу сўзларни шунчаки, бирон нарса дейиш учун айтганди. Авваллари ҳам оққушларни кўп кўрган, лекин ҳаёлида, уларнинг чиройли қоматига бўлган ҳавасдан ўзга қизиқиш бўлган эмас. Ҳозир кўлнинг бўйида, иккаласидан бошқа ҳеч ким йўқлигида, унинг юрагида қандайдир ўзгача туйғу кўпирмоқда эди. Орадан қандайдир муддат ўтди. Аввалига оққуш ботинмай, эринибгина суза бошлади, сўнгра унинг ҳаракатлари дадиллашиб, қизнинг олдига сузиб келди.

Оққушнинг бир қаноти шикастланиб, ғайри-табиий ҳолда осилиб ётарди.

– Мана, нима учун кета олмабсан, бечорагинам. Энди ҳолинг нима кечади, изғиринларда?

Ойсулув қушнинг бошини силади, унинг узун, чиройли бўйни ва гавдасини эркалади. Оққуш ҳам қаршилик қилмади, балки унинг юраги ҳам сезгандир дўстлик риштасини!

Қиз узоқ ўйланмади.

– Юр, мен билан оққушжон. Яранга малҳам қўяман, баҳор келгунча бирга бўламиз.

Ойсулув одам тилида гапирса ҳам, қуш уни тушунаётганлигига тўла ишонарди.

Чиндан ҳам, аввалига озгина безовталанаётган қуш, эндиликда ўзини дадил тутарди.

Бироздан сўнг, қишлоқнинг илонизи йўлидан челак кўтарган қиз билан, лапанглаб, шошмай қадам босаётган оққуш борарди.

Кунлар кетидан кунлар ўтади. Қушнинг шикастланган қаноти аста-секин тузала бормоқда. Бу вақт ичида, оққуш шу уйнинг аъзосига айланиб улгурганди.

Ойсулув қаерга бормасин, оққуш унинг ҳамроҳи, қишлоқ аҳолиси ҳам бу ҳолга кўникиб қолганди.

Тарновлардан чакиллаб томчилар туша бошлади. Дарахтлар куртак ёзишга ошиқади. Узоқ кутилган баҳор ҳам эшик қоқмоқда.

Оққушнинг қаноти аллақачон тузалиб кетган, аммо у учиб кетмади, қайтанга, қишлоқдаги барча уйларга бемалол, ўз уйига киргандай, кириб-чиқиб юрарди.

Осмондан, иссиқ ўлкалардан қайтиб келаётган қушларнинг чуғур-чуғури, ғақ-ғақлари тобора кўпроқ қулоққа чалина бошлади. Шундай кунларнинг бирида, Ойсулув оққушни етаклаб, кўл бўйига келди.

– Энди дўстларинг олдига бор,– деди қиз, мен сени кўргани тез-тез келиб тураман.

Қуш қизни яхши тушунарди. У хайрлашув они етканидан норозидай, кўзлари ғамга тўла эди. Оққуш узун бўйнини боши билан қизнинг елкасига қўйди, қанотлари билан, бамисоли Ойсулувни қучди, сўнгра орқасига қайрилмай, кўлнинг ўртасига сузиб кетди.

Чиндан ҳам Ойсулув тез-тез кўлнинг бўйига келиб, оққушдан ҳабар олиб турарди.

Ҳар бир учрашув қушни ниҳоятда қувонтирар, хайрлашув эса, аксинча, унинг кўзларида ғамгинлик уйғотарди.

Мактабларда ўқишлар тугаб, битирувчилар турли ўқув юртларига ўқишга отланишди.

Кўплар қатори Ойсулув ҳам пойтахтга, олий билим юртига имтиҳонлар топшириш мақсадида равона бўлди. Тайёргарлик курслари, сўнгра имтиҳонлар топширилиб, то уларнинг натижаси маълум бўлгунича, орадан анча вақт ўтиб кетди.

Ойсулув қишлоғига ошиқди. Оққуши қандай экан, унинг ҳоли нима кечди?

Уйига етиб келиши билан нарсаларини қўйиб, кўл бўйига югурди.

– Оққушим, оққушжон, қаерлардасан?

Аммо кўлнинг юзи жим, унда ҳеч қандай шарпа, йўқ.

Қиз ҳавотирга тушди.

– Наҳотки бирон нарса содир бўлган бўлса?

Йўқ, йўқ. Ойсулув ёмон ҳаёлларни нари сурди. Оққуш тирик, учиб ҳам кетмаган, у тез орада келади.

– Нима у, ҳов анави?!

Узоқдан кичик бир шарпа кўринди. У тобора катталашиб, ниҳоят оққушга айланди. Қуш қанотларини қоқиб, жон-жаҳди билан сузарди. Мана у қирғоққа ҳам етиб келди. Ойсулув ҳам қуш томон югурди. Иккаласи қўл ва қанотларини ёзиб бир-бирига интилишарди.

Қушнинг узун бўйни қизнинг бўйнига ётди, қанотлари билан уни қучарди.

– Оққушим, оққушжоним, кетиб қолдингми деб қўрққандим,– пичирларди Ойсулув. Нима бўлди, нима бу? Ойсулув тушуниб улгурмади.

Қушнинг мажолсиз танаси секин-аста сирғалиб тушди. Унинг юрак уриши тўхтаган, айрилиққа дош бермаганди қушнинг юраги.

У бутун меҳрини, сабрини, садоқатини шу охирги учрашувга жамлаган эди. Шундай қилиб, бир вақтлар ўлимдан асраб қолган қушнинг ҳаёти, Ойсулувнинг қўлида барҳам топди.

«Кичкина Шаҳзода» номли бир асар бор. Асар қаҳрамони, кичкина шаҳзоданинг шундай бир сўзи ёдимга тушади:

«Биз инсоний онгимиз билан яқинларимиз олдида, ўзимизга ўргатиб ва ўрганиб қолганлар олдида жавобгармиз!!!»

Табиат қонуни

Камолиддин яхши ниятлар билан эшак сотиб олди.

Эшакнинг қадрига қишлоқ кишиси етади. Эшак машина эмас, бензин талаб қилмайди, гаражнинг ҳожати йўқ, берганингни ейди, бошқа уй ҳайвонларига қараганда безарар, гўшти ҳаром бўлса ҳам, меҳнати беқиёс.

Юк ташигани, шудгор қилгани, ишқилиб қайси томонга айлантирма, ҳаммаси фойда.

Эшакни олгандан бери, Камолиддиннинг жонига оро кириб қолди. Энди даласига кетмонни кўтариб пиёда бормайди.

Бир чақирим бўлса ҳам, мазза қилиб «ёрим кетаман дейди» ни хиргойи қилганича, эшаги ҳамроҳлигида узоғини яқин қиляпти.

Бир– икки марта аравага қўшиб, деҳқончилик ҳосилидан уйга ҳам олиб келди. Уни қувонтирган томони, эшаги гапни яхши тушунар экан.

Икки кун бироз қийнаган бўлди-да, сўнгра тил топиб кетишди.

Баъзида Камолиддин эшаги билан дўсти ёки бир таниши билан гаплашгандай дардларини тўкиб солади.

Эшак ҳам кўзларини лўқ қилиб, тикилиб турарди, ҳатто вақти– вақти билан бошини ликиллатиб, Камолиддиннинг гапини тасдиқлагандай бўлди. Бундай пайтларда, Камолиддин гапнинг очиғи, озроқ чўчиб ҳам қолади. Ростдан ҳам эшаги эшакмикан…

Ўша куни ҳам ҳамма нарса одатдагидай эди. Кечгача дала юмушларини меёрига етказган Камолиддин эшагини минди-да, эркини эшакнинг ўзига қўйиб берди. У ҳам ортиқча гапни кутиб ўтирмай, ҳар кунги босиб ўтадиган йўлидан йўрғалай кетди.

Йўл яримлай деганда, Камолиддин эшагининг безовта бўлаётганини сезиб қолди. Эшак унинг тилини тушунса ҳам, Камолиддин эшакнинг тилини билмасди. Яна бироздан сўнг, орқаларидан келаётган эшакнинг қораси кўринди. Эшак ёлғиз, устида юки бўлмаганидан, Камолиддиннинг эшагидан тезроқ чопқилар эди.

Яна озгина фурсатдан кейин у Камолиддинлардан ўзиб кетди.

Шундагина Камолиддин эътибор берди, у урғочи экан.

Унинг эшагини худди алмаштириб қўйгандай, таниб бўлмасди. Камолиддининг ҳай– ҳайларига қарамай, эшаги нариги эшакнинг ортидан чопиб кетди. Аксига олгандай, бу ёғи сезиларли ёнбағирлик, эшак лўкиллаганча, Камолиддиннинг юраги ҳалқумига келарди.

Ундан кейингиси яшин тезлигида содир бўлди. Камолиддин эшагининг боши узра учиб ўтиб, чалқамчасига узала тушди.

Бир зум ҳеч нарсани англамай қолди.

Ўзига келганида, нариги эшак кўздан ғойиб бўлган, ўзиники эса, гуноҳкордай унга тикилиб турарди. Бадандаги оғриқ зирқираб азоб берар, ҳайриятки ҳеч жойи синмабди.

У астагина кўтарилиб эшагига тирмашди,– эплаб уйга етиб олсам бўлгани.

Улфатчиликка чорлаш

Ўтган асрнинг 80 – йиллари, собиқ советлар даврининг айни кучга тўлган пайтларида, маҳалламизда уч– тўрт хўжалик ўрислар яшарди. Ўрис бўлишига қарамай, ўзбек тилини биздан ёмон билишмас, бизнинг урф– одатларимизни баробар нишонлар эдилар.

Маҳаллада тўй– маъраками, арафа оши ёки биронта уйда ҳашар дейсизми, албатта улар ҳам қатнашарди.

Ўша қўшнилардан биттаси уйида чўчқа боқарди. У пайтларда, мусулмончилик талаблари анча кучсиз бўлганлигидан, бу нарса кўпчиликка эриш туюлмаган.

– Боқса боқипти-да, гуноҳи ўзига,– деб биров аралашмасди.

Кунларнинг бирида, ўша қўшни чўчқа сўймоқчи бўлган экан. Маҳалладан улфатбоп бир одам, Карим акани чақириб, унга ёрдам бериб юборишини сўранибди.

Ўзингизга маълум, ўша пайтларда ичкилик ичиш ҳам унчалик айб саналмас, аксинча, ҳурмат белгиси,– деб ҳам қаралган.

Ҳар қандай арзигулик иш, ҳатто арзимас харид ҳам, албатта ювди– ювди билан тамомланарэди.

Чўчқа сўйиш, ҳар куни қилинадиган иш эмас, унга алоҳида тайёрланиш лозим! Чиройли дастурхон безатилиб, «жинни сув» дан бирмунчаси ошқозонга тушгач, қўшнилар ишга киришишибди.

Ҳар куни ҳовлини бузди– бузди қилиб юрадиган чўчқа, бу куни нимагадир ташқарига чиқишни ҳоҳламасди. Ем солинган охирни турли овқатларга тўлатиб оғзига тутишибди. Ичкарида ер экан, лекин ташқарига кўнмасмиш.

Бири чўчқани судраб, бошқаси туртиб кўрибди, кейин ўринларини алмаштириб, бири туртиб, иккинчиси судрапти, барибир натижа йўқ.

Бу орада қўшнилар дастурхонга қайтиб, бир– икки марта қуриган томоқларини «ҳўллаб» ҳам олишипти. Назарида, охирги қадаҳдан фикрлаш қобилияти очилган ўрис қўшни, ақлли бир фикрни ўртага ташлапти.

– Коля, мен чўчқани оғилхона оғзига туртиб чиқараман, сен эса, анави белкурак билан унинг бошига чунонам туширгинки, чўчқа гангираб қолсин. Пайтдан фойдаланиб унга пичоқ тортамиз.

Айтилган гап – отилган ўқ. Уй эгаси чўчқахонага кириб ҳарқанча уринмасин, чўчқага кучи етмапти. Охири чўчқанинг қулоқларидан тортиб, уни судрашга тушибди.

Бу йўл ҳийла енгил кўчган бўлса керак, ҳар ҳолда, оғилхона оғзида балчиққа беланган кимнингдир кети кўринипти.

Ҳушёр турган Карим ака, вақтни бой бермай, ўз вазифасини сидқидилдан бажарипти. Оламни бузгулик чинқириқдан руҳланиб, у иккинчи марта ҳам зарбани қайталагач, оёғи остига уй эгасининг танаси узала тушипти.

У ёғи, ўзингиз сезиб турганингиздай, қизиқ эмас. Тез ёрдам машинаси олиб кетган ўрис қўшни, ўн беш кунлар чамаси шифохонада ётиб чиқди.

Шу воқеадан кейин анчагача, маҳалламизда «чўчқа сўямизми» ибораси ҳам кулги, ҳам улфатчиликка чорлаш учун парол бўлиб қолганди.