ижтимоий-сиёсий,адабий-бадиий,маданий-маърифий сайти

V

Куз келди. Энди эрталаблари майсалар устига нуқра шудринглар эмас, балки тикан каби қиров тушар эди. Тайжутлар Хэнтэй тоғи ёнбағирларига кўчиб ўтишди. Бу ерда Ойлуннинг юртидаги каби чексиз чўллар йўқ эди. Қиялама тепаликлар, ўрмонлар билан қопланган тоғлар, уларнинг оралиғида эса қирғоқлари қалин ўтлар билан қопланган дарё. Тоғу ўрмонлар Ойлунни эзар, дунё унга худди ичида яширин бир хатарни сақлаб тургандай, тор ва қоронғу кўринарди. У кун бўйи ўз ўтовидан чиқмай ўтирарди. Кечқурун эса елкасига пўстинини ташлаб, ташқарига чиқар, қари қарағай остига бориб ўтириб, чарақлаган юлдузларга, ўтов мўриларидан олов билан отилиб чиқаётган учқунларга тикилиб ўтирарди. Мана ҳозир, ўрам марказида катта гулхан аланга олади. Унинг атрофига одамлар тўпланишади. Кекса улигарчи ( улигарчи – ҳикоячи, бахши) шошмасдан, баҳодирлару махлуқлар, яхшилик ва ёмонликлар ҳақидаги қизиқарли ҳикоясини бошлайди. 
О, бунақанги оқшомларни у қанчалар яхши кўрар, улигарларнинг қўрқинчли, рангин оламини ўзига сингдириб юборарди. Болалигида шунақанги оқшомлардан кейин анчагача ухлай олмасди. Қўй жунидан 
қилинган кўрпа ичига боши билан кириб кетар, онасининг иссиқ биқинига ёпишиб олиб, туннинг сирли шовқинларига қулоқ тутганча ширин бир қўрқув титроғида сесканиб кетарди. Улғайиб, эртаклардаги махлуқлардан қўрқмайдиган бўлиб қолди. Энди уни бу улигарларда куйланган қўрқмас баҳодирларнинг қаҳрамонликлари кўпроқ қизиқтирарди. Баъзида унинг тушида олтин аслаҳаларга бурканган баҳодир пайдо бўлар, уни кўтариб олиб, мўъжизавий отига мингаштирар ва поёнсиз саҳро узра ярақлаган юлдузлар сари парвоз қилдирарди. 
Энди унинг тушига фақат Чиледу кирарди. Ҳар сафар у кир, жулдур кийимда, афти-башараси қон аҳволида кўринар эди. Есугай бўлса бирон марта ҳам тушига кирмади. Ойлун унинг қайтиб келишидан қўрқарди. У ҳақда ўйлагиси келмаса-да, Чиледуни қанча ўйласа, уни ҳам шунча ўйларди. Баъзида ўзи ҳам тушунмай қоларди: Есугай билан Чиледунинг қиёфалари бир-бирига қоришиб кетарди. Шунда у туши билан ўнгини, эртаклар билан ҳаётни аралаштириб юборганини ҳис қилиб қолар ва яқинда ақлдан озадигандай туюларди. 
Қари қарағайнинг остида юлдузларга тикилиб ўтиришни у яна шунинг учун ҳам яхши кўрардики, шу ерда ўтириб, қачондир, тун қоронғусидан чавандозлар унсиз чиқиб келиб, уни отга миндириб бу ерлардан мангу олиб кетишларини умид қилар, кутарди. Ҳозир деярли барча эркаклар татарлар билан урушга кетган. Бу ерда қолган саноқли эркаклар ҳам фақат бир ўй билан: қўшин нима билан қайтар экан – салмоқли ўлжалар биланми ёки хонавайронлик биланми, нимага тайёргарлик кўрсалар экан – шодумон базмгами ёки азалар уввосигами , деган хаёлда юрибдилар. Шу туфайли ҳам айнан мана шундай пайтда бу ердан кетвориш унга қийин эмасдек туюлади. У Чиледуни кутди. Бир кун эмас, икки кун эмас, кутаверди... Лекин ниҳоят, Чиледу уни олиб кетишга келмаслигини тушуниб етди ва бу ҳақда ўйламасликка қарор қилди. Аммо иродасига қарши яна кутишда давом этаверди. 
Ойлунни ҳеч ким ҳеч нарса билан хафа қилмасди. Хоахчин ва унинг мўғулча сўзларни кулгили қилиб айтадиган индамас укаси Хо унинг барча хоҳишини бажо келтиришарди. Кўпчиликнинг орасида улар ўзларини гўёки қуллар каби тутишар, лекин учовлон ёлғиз қолишди дегунча, бутунлай ўзгариб кетишарди. Хоахчин бетўхтов бидирлар, кулар ва афтини буруштириб, турли қилиқлар қиларди. Опасини эшитиб ўтирган Хо ҳам куларди. У ҳар хил нарсалар ясашни жуда яхши кўрарди. Бир қарасанг, худди ўзидай қилиб арава ясаб қўярди. Ясаган араваси кафтига сиғадиган бўларди. Ёки бўлмасам мажнунтол чивиқларидан ўтовчами, қутичами тўқиб қоларди. Нимаики ясамасин, ҳаммасини Ойлунга ҳадя қиларди. 

Агар мана шу опа-укалар бўлмаганида, Ойлун аллақачон сўлиб қолган бўларди. Унинг олдига деярли бошқа ҳеч ким кирмасди. Ҳамма у билан яхши муомала қилар, ҳурмат қилишарди-ю, аммо унинг ўтовини иложи борича четлаб ўтишарди. Фақат Есугайнинг укаси Доритой-ўтчигин (уйнинг энг кичиги сифатида у ўтовлар ва подаларни қоровуллаш учун қолган эди) гоҳ-гоҳ кириб қолар, нима кераклигини суриштирар ва уруғнинг катта ишларидан гапириб қоларди. Унинг сўзларидан Ойлун, тайжутлар ўз атрофларига бир қанча уруғларни бирлаштирган эканларини билиб олди. Ҳар бир уруғнинг ўз нўёнлари бўлиб, уларнинг барчаси устидан хон ҳукмронлик қиларкан. Ўнбағай-хоннинг ўрнини ҳозир Қутул эгаллаб турган экан. 
-Сен Қутул кимлигини биласанми? - Доритой-ўтчигиннинг кўз атрофларидаги ажинлари ялтираб кўринарди. 
-Бахтинг бор экан. Бизнинг уруғимиз Қиёт-Бўржигинлардан. Аланқува момодан тарқаган уруғларнинг энг шавкатлиси. Қурултойда биринчи хон қилиб ким сайланган? Бизнинг бобомиз Қабил. Ҳозирги ҳукмдоримиз ким? Отамизнинг укаси Қутул. Ундан сўнг ким уруғни бошқаради? Балким Қутулнинг ўғилларидан биридир, балким, Бартаннинг ўғиллари бўлган биз ака-укалардан биттамиздир. - Доритой-ўтчигин нимжон елкаларини мағрурона кериб қўйди. 
У Ойлуннинг ўтовига худди хўжайиндай кириб келар, Хоахчин ва укасига зуғум билан чийиллаб қичқирарди. Арзимаган нарса учун болакайни қамчиси билан савалаб қоларди. Ўзининг шавкатли уруғлари ҳақидаги ҳайқириқларию мушоҳадаларидан чарчаб, жимиб қолар, Ойлунга шу қадар тикилардики, қизнинг юзлари ловуллаб кетар ва чопони этакларини маҳкамроқ ўраб олгиси келарди. Калтабақай, озғин, яноқлари ялтираб турган ва айёр кўзли бу одамни Ойлуннинг кўрарга кўзи йўқ эди. Лекин чидаб юрарди. Аммо бир гал сабр косаси тўлиб кетди. 
Ўша куни Доритой-ўтчигин ҳар сафаргидай ўз қабиласи ишларидан гапириб ўтирарди. 
-Ҳамма юмушлар менинг зиммамга юклатилган. Акаларим урушда, ўз номларини шону шуҳратларга кўмиб юришибди. Мен бўлса тун-кун тинмайман. Дангаса қорачаларни ишга соламан. Шундан бирон-бир маза борми? Агар акаларим ўлиб кетса унда бутунлай ҳамма иш менга қолиб кетади. Сенинг ақлини йўқотган Есугайинг ўзини нуқул ёниб турган жойга уради... 
Ойлун Есугайнинг “Мабодо мен ўлсам, сени ўз юртингга олиб бориб қўйишади,” деган ваъдасини унутмаган бўлса ҳам, аммо нимагадир бирон марта бўлсин, у ҳам жангларда ўлдирилиши мумкинлиги ҳақида ўйламаган экан. Ҳозир бўлса, у Ўтчигинни эшитиб ўтириб, бирдан Есугайнинг ўлганини тасаввур қилиб кўрди... Шу заҳотиёқ бу ўтовни, бу одамларни тарк этиб кетади. Фақат Хоахчин ва Хони ташлаб кетишга кўзи қиймайди. Балким хизматкорларини ҳам унга бериб юборишар? 
- Есугай кетаётганида сенга мен ҳақимда бир нима деганмиди? - сўради Ойлун Доритойдан.
-Нима дейиши керак эди? - кўзини қисиб қаради Доритой-ўтчигин. 
-Агар...у... Агар уни ўлдиришса... унда... 
-Бу тўғрида нима ҳам дердим! - унинг гапини бўлди Ўтчигин. - Одатларимизни билмайсанми? Уни ўлдиришса – мен қоламан. Сен менинг хотиним бўласан. 
-Аммо мен Есугайнинг хотини эмасман-ку! Нима учун сенга ўтиб кетишим керак экан? 
-Хотини бўлмасанг, қайлиғисан. 
-Қайлиғи ҳам эмасман! 
-Унинг ити бўлмайсанми, бунинг фарқи йўқ. 
Бундай бўлишини кутмаган Ойлун ловуллаб кетди. 
-Ҳеч нима демаган деб, алдаяпсан! Алдаяпсан, аламзада сассиқкузан! 
-Нима дединг? Сен нима дединг? - Доритой-ўтчигиннинг юзи оқариб кетди, қисиқ кўзлари катталашди. Шу тобда Ойлун унинг кўзлари Есугайникига ўхшаш яшил аралаш кул ранглигини пайқаб қолди. 
-Мен сенга ҳали бундан ҳам баттарини айтаман! 
-Мана буни кўряпсанми? - Ўтчигин қамчисини юқори кўтарди. - Ҳозир мен сенга ҳурмат қилишни ўргатиб қўяман! Бир умр эсингдан чиқармайсан мени!.. 
Ойлун ўчоқдан ёниб турган ўтинни тортиб олиб, Ўтчигинга қараб юрди. 
-Бўзрайган кўзларингни ёқиб юбормасимдан жўна, бу ердан! 
Доритой-ўтчигин каловланиб қолди. Орқаси билан юриб ўтовдан чиқаётиб кети билан йиқилди. Ойлун унинг орқасидан қўлидаги ўтинни ҳам отиб юборди. 
Бир оз ўтиб, ҳаммасини эшитиб, Доритойнинг шармандаларча жуфтакни ростлаганини кўриб турган Хоахчин келди. У ўзини кулгидан базўр ушлаб турар, оғзини қўллари билан маҳкам ёпиб олган эди. У энгашиб олиб, силкиниб-силкиниб кулар, овозини чиқармасликка ҳаракат қилиб қийналарди. 
Ойлун унга бир муддат жаҳли чиққан кўйи қараб турди-да, кейин ўзи ҳам унга қўшилиб кулиб юборди. Бу ерга келиб қолганидан бери у илк бора яйраб кулиши эди. 
Хоахчин бирдан кулгудан тўхтади-да, шивирлаб, тезгина сўради: 
-Энди нима бўлади-а? Вой-й, бошингга бало бўлади бу! 
-Менга ҳеч бало бўлмайди! Мен улардан қўрқмайман. 
Хоахчин унга ҳаваси келиб қарар экан, бошини чайқатиб: 
-Гўзал фужин, ў, қанақанги гўзал! Мен сени қанақа яхши кўраман-а! -ва шу заҳоти яна кулиб юборди. –У-чи... кети ... кети билан... -Яна кулгидан қотиб қолди. 
Ўтов тирқишидан бу ерда нима бўлаётганини тушунолмаётган Хонинг юзи кўринди. 
-Кет бу ердан! -Хоахчин уни ҳайдай бошлади. 
Ойлун ўчоқдаги ўтинлар қаловини тўғрилади ва олов яқинига ўтирди. Унинг юртида ўтин йўқ. У ерда аргал – таппи ёқишади. У бир текис, тўғри аланга ҳосил қилиб ёнади. Ўчоқдаги олов бу ердаги сингари ловуллаб ёнмайди. Бу ернинг ҳамма нарсаси ўзгача. Ҳатто олови ҳам. 
-Хоахчин, мен бу ердан бир амаллаб чиқиб кетсам, мен билан кетасанми? 
-Йўқ, фужин, бу ердан чиқиб кетолмайсан, - хўрсинди Хоахчин. - Мен –ку, кетардим... 
-Сен уйингга кетишни хоҳлайсанми, Хоахчин? 
-Уйимгами? - У кўзларини юмиб олди. - Билмайман, фужин. Мен у ерда ёмон яшардим. Вой-ей, жуда ҳам ёмон. Аммо у ерда отам бор. У жуда ҳам қариб қолган. У менга ва укам Хога шунчалик ишонар эдики. Энди отамнинг ҳеч кими йўқ. 
-Мен осмонга илтижо қиламан, сенга... 
Ойлун гапини тугатолмади. Ўрамда шовқин кўтарилиб қолди. Бир қанча оёқларнинг гупури ва кимларнингдир қичқириқлари эшитилди. Ойлун ўтовдан ташқарига мўралади. Одамлар қия тепаликка чопиб чиқишар, шодланиб қўлларини силкишар эди. 
-Келишяпти! Бизникилар келишяпти! 
-Ана, шунақа, -деди у, - шунақа... 
-Кетдик, кўрамиз! - деди югуриб келган Хо. 
-Кетдик, - деди Хоахчин. 
Улар тепаликка кўтарилишди. Чўл шувоғи билан қопланган тепаликдан қуриб қолган ирмоқ иккига бўлиб турган водий кўринар эди. Унда узунгина, ингичка чизиқ ҳосил қилиб қўшин келарди. Олдинда отлиқлар, уларнинг ортидан усти берк ва очиқ аравалар, чала йиғилган ўтовларни ортмоқлаган шатаклар, уларнинг кетидан яна отлиқлар келарди. Туёқлар ва ғилдираклардан кўтарилган чанг қалин булутдай бўлиб кўтарилиб, водийнинг қарама-қарши тарафига сизиб борарди. У ерда эса тепаликлар устида, ботаётган қуёшнинг қип-қизил шафағида у тўқ пушти рангга кирар, Ойлуннинг назарида гўёки бутун водий аланга ичида қолгандай эди.Унинг юрагини аллақандай хавотир босими қисиб қўйди. 
Отлиқлар анча яқин келиб қолишган ва энди уларнинг юзларидан таниш мумкин бўлиб қолди. Тепалик устида турган одамлар кутиш тараддудида бирдан жимиб қолишди. Сукунатни қўнғироқдай бола овози бузиб юборди. 
-Эжеке! Эжеке! ( эжеке - дада) - болакай шодон қичқириб пастга, отлиқлар томонга чопиб қолган эди, онаси уни қувиб етиб ўғилчасининг жажжи қўлчаларидан етаклаб, яна аввалги жойларига келиб турдилар. 
Ҳорғин отлар тепаликка имиллаб кўтарилар, тошлоқ тупроқ уларнинг туёқлари остида ғичирларди. Ойлун чангдан юзлари қорайиб кетган ва ўзига мутлақо нотаниш бўлган отлиқларга тикиларди. Есугай уларнинг орасида йўқ эди. Отлиқлар тепаликка чиқиб келишди, кутиб турганлар уларни ҳар тарафдан қуршаб олишди ва бундан ҳосил бўлган тартибсиз тўда ўрам ичкарисига сурилиб кетди. Қаердадир Хоахчинни йўқотиб қўйган Ойлун тўдадан ажралиб чиқиб, ўз ўтовига қараб кетди. 

Ўрамда минглаб овозлардан сурон кўтарилган эди: кулгу, йиғи, ҳайқириқлар, узангилар ва аслаҳаларнинг жаранги, аравалар ғичирлаши ва туёқлар товуши – буларнинг ҳаммаси тинимсиз бир шовқинга уйқашиб кетди. Ойлун гоҳ ўчоқ яқинига бориб ўтирар, гоҳ ўрнидан туриб безовталик билан ташқаридаги шовқинга қулоқ тутарди. Наҳотки Есугай ўлдирилган бўлса? Ҳозир у хурсанд бўлишини ҳам, куюнишини ҳам билмасди. Агар у ўлган бўлса унинг ҳоли нима кечади? “Наҳотки уни Ўтчигинга бериб юборишса? О, мангу Само, о буюк она-Ер, сизларга нима ёмонлик қилдимки, менга бу кўргуликларни раво кўрдингиз? ” 
Хоахчин ўтовга ёпирилиб кирди. 
-Олиб келишяпти! Вой-ей, олиб келишяпти! - У шоша-пиша ўрин сола бошлади. 
Ўтов олдида арава тўхтади. Навкарлар ундан астагина Есугайни кўтариб олишди. Уларни сийрак соқолли, баланд бўйли бир қария бошқариб турарди. Хоахчин ўринни солиб улгурган эди. Қариянинг ўзи ўринни кўздан ўтказди. Наматларни ушлаб кўрди, бош тарафини баландроқ кўтариб қўйди. Навкарлар Есугайни ўринга ётқазишди, устига кўрпа ёпишди. Ойлун оёқ учида туриб навкарлар елкаси оша Есугайнинг юзига қаради. Оқариб кетган, ёноқ суяклари чиқиб кетган Есугай кўзларини қаттиқ юмиб олганича ётарди. Малларанг кокиллари ўрилган чаккасининг яқинидаги кўкимтир томири тез-тез уриб турарди. Тирик. 
Навкарлар кетишди. Қария Хоахчинга сув қайнатишни буюриб, бармоғи билан Ойлунни чақирди. 
-Менга қарашиб юбор. 
У Ойлунга Есугайнинг бошини кўтариб туришни буюриб, ўзи эски, қуруқшаган қонларга беланган латталарни унинг кўкрагидан ечиб ола бошлади. Ўмров суягидан сал пастроқда каттагина жароҳат қорайиб кўринди. Ойлуннинг юзлари бужмайиб кетди, дарров тескари қараб олди. 
-Қўрқяпсанми? - сўради чол. -Кўникавер. 
Жароҳатни илиқ сув билан ювиб, белидан бир чарм халтачани ечиб олди-да, ичидан қуруқ яшил барглар олди. Уларни қайнаб турган сув устида ушлаб тураркан, лаблари алланималарни пичирларди ва Есугайнинг бутун кўкрак қисмига мана шу япроқларни ёпиштириб чиқди. У ўзига келмас, қаттиқ ёпиб олган тишлари орасидан оҳиста инграб қўярди; боши қизиб кетган эди. Чол ярани тоза мато билан ўради, қандайдир илдизларни қайнатиб олиб тиндирди, сўнгра уларни Есугайга ичирди. 
-Энди у яхши бўлиб қолади. - Чол биринчи бор Ойлунга яхшилаб тикилди. - Кўзларинг ғамга тўла. Куюнма, қизим, юрагингга азоб берма. Ҳар биттамизнинг умримиз йўли Осмонда ўлчаб қўйилган. Бу ерда қўлимиздан ҳеч нарса келмайди. - Бир зум жимиб қолди. - Бир оздан сўнг сен мана бу қайнатмадан унга яна ичиргин. Мен эрта тонгда келаман. 
Тунда Есугай алаҳсирай бошлади. Жазава аралаш аллақандай тушуниб бўлмас сўзларни айтиб бақириб, ўрнидан турмоқчи ҳам бўлди.Ойлун Хоахчинни чақириб, икковлашиб уни ўрнига босиб турдилар, у эса ҳамон туришга ҳаракат қиларди. 
-Жим, жим бўлақолгин, - дея ярим овозда Ойлун уни тинчлантирарди. 
У жим бўлди. Ойлуннинг қўлини чаккасига босди-да аниқ-тиниқ қилиб: 
-Эхэ! Эхэ-э!( эхе - ойи) дея худди ёш бола ялинчоғи каби ингранди. 
Хоахчин бош узра чироқ кўтариб тураркан, йиғи аралаш, - бечора хўжайин! Вой-ей, қанақа оғриётган экан-а? - деди. 
Ойлун бу пайтда ўзи ҳақида ўйламасди. Яқингинадаги ўз тақдири ҳақидаги хаёллари аллақаёқларга тарқаб кетган эди. Унинг кўз ўнгида ожиз ва ўлиб бораётган одам ётар ва Ойлун унинг ўлишини, азобланиши ва оғринишини истамасди. У Есугайнинг қаттиқ, малла сочларини ва ёниб турган чаккасини силар, у эса гўёки бу қўллар уни алангаи оташ ичидан олиб чиқиб кетадигандай, унинг қўлини яна ҳам қаттиқроқ ўзига босар эди. 
Мана шу ҳушсиз аҳволида у неча кун, неча ой ётгани номаълум. Энди унинг соғайиб, ўрнидан туриб кетишига жуда кам одам ишонарди. Фақат Чарха-Эбуген исмлик чолгина хотиржам эди. 
-Есугай ўлмайди. Есугай яшайди. 
У ўтов олдига учига қора жун мато илинган найзани санчиб қўйди. Бу мана шу ўтовда оғир касал борлиги ва унга кириш мумкин эмаслигини билдирарди. Касални парвариш қилиш юмуши тўлалигича Ойлун ва Хоахчин зиммаларига тушди. Уйқусиз тунлар уларнинг ҳар икковини ҳам ҳолдан тойдирди. Ойлун вақт ҳақидаги ҳар қандай ҳисобни унутган эди. Есугай тузалиб, сал ўзига келганида қараса, аллақачон қиш бошланган экан. 
Ер узра тўшалган оппоқ қор устида изғирин увиллашини кўриб ҳайрон бўлди. Қариб қолган қарағай шохларида шамол ҳуштак чалар, танаси эса бу шамолдан зўриқиб ғирчиллар эди. Қор парчалари ўтов мўрисидан ичкарига отилиб кирар, аммо ўчоқда алангаланаётган олов тафтида эриб, ярим йўлда йўқ бўлиб кетарди. 
Есугай ҳаёт билан ўлим ўртасида олишиб ётганида Ойлуннинг қалби ачинишга тўлиб борган бўлса, энди у ўзига келиб салгина соғайиши билан кўнглига яна аввалгидай ётсираш ҳисси қайтди. Лекин бу ётсираш энди илгаригидай, Есугай уни ўз ўтовига олиб келган биринчи кунлардагидай кучли эмас эди. Ойлуннинг ичида нимадир бўшашгандай эди. Баъзида Ойлун уни Чиледу эмас, мана шу Есугай келин қилиб олиб келганида ҳамма нарса бошқача бўларди, деб ўйларди. Лекин у Ойлунни отига ўнгариб, худди қўй ўғирлаган мисоли олиб келган эди. 
Есугай эрталаблари уйғониши билан кўзлари билан уни қидирар ва имлаб ёнига чақирарди. Ойлун унинг тўшаги ёнига борарди-ю, кўзларини ерга қадаганича жим ўтираверарди. 
-Сен нимага ҳар доим жимсан? 
У елкасини қисиб қўйди – нима ҳам дерди? 
-Назаримда менинг ёнимда ҳамма вақт онам тургандай туюлди. 
-Биламан. Сен кўпинча она деб чақирардинг. 
-Ўша сен экансан. Сен жуда ҳам онамга ўхшайсан. 
-Ҳа, ҳамма аёллар бир-бирларига ўхшашади. 
- Сен мендан хафамисан? 
Ойлун бу саволга ҳеч нима демасди. У эса қайталаб сўрайверарди. Бир гал унинг тоқати тоқ бўлиб, жаҳли чиқиб кетди: 
-Нима, сен энди бир умр шунақа юрасанми? Мен сени тушунмайман. Агар мени кўришга кўзинг йўқ бўлса, боболарим ҳузурига жўнатиб юборишинг мумкин эди-ку? Буни осонгина уддаласанг бўларди. 
-Нега? Доритой-Ўтчигинга хотин бўлиш учунми? 
-Ким сенга шунақа деди? 
-Доритой-Ўтчигиннинг ўзи. 
-Ўтирволишимга ёрдамлашиб юбор. - У қизнинг елкасига суяниб кўтарила бошлади, оғриқдан тишини тишига босиб ўтириб олди-да, буюрди: - Хога айт, Доритой-Ўтчигинни бу ёққа чақириб келсин. 
Доритой-Ўтчигин Есугайни ўтирган ҳолда кўриб хурсанд илжайди. 
-Ўрнингдан тура бошлабсан-да, суюкли акагинам! 
-Тура бошлаяпман. Яқинда қамчинни ҳам қўлларимда маҳкам тутиб қоламан... Мен кетаётганимда сенга нима деган эдим? 
-Кўп нарса айтувдинг. Лекин мен ҳаммасини бажардим. 
-Ойлун тўғрисида сенга нима деган эдим? 
-Ҳеч кимга хафа қилдирмаслигимни, уни авайлашимни айтувдинг. Сенинг олтиндай сўзларингнинг барчаси эсимда. 
-Яна нима девдим? 
-Янами? Ҳамма нарсаси бўлсин: овқати ҳам, ичимлиги ҳам, кийим-бош ҳам. Шунақами, қадрли келин? 
-Агар мени ўлдиришса, сен Ойлунни нима қилишинг керак эди? 
-Мен уни уйига жўнатиб юборишим керак эди. 
-Сен унга шундай деб айтдингми? 
-Нима, менинг каллам йўқми! - Доритой-Ўтчигин ўпкаланиб гапирди. - У фақат сенинг ўлишингни ўйлаб ўтирарди-ку. 
-Балиқни думидан тутиб бўлмаганидай, сенинг қинғирлигингни ҳам исботлаб бўлмайди, - деди Есугай чарчоқ ҳолда. - Лекин бир куни мана шу айёрлигинг ўзингнинг бошингга етади. Ўшанда сенга роса алам қиладию, аммо ҳеч ким сенга ёрдам беришни истамайди. 
Укаси чиқиб кетиши билан Есугай Ойлунга деди: 
-Бунинг бўлган-тургани шунақа, энди уни ўзгартириб бўлмаса керак... -Есугай ўйланиб қолди, бир муддат жим турди-да, бошқа нарса ҳақида гапириб кетди: - Бизларнинг ҳаётимиз жуда оғир, таҳликага тўла. Чўл одамларининг бир-бирларига душманликлари илдиз отиб кетди. Сал эснаб қолсанг, подангни ҳайдаб кетишади, ўтовингни талашади, ўзингни ё ўлдиришади ёки қул қилиб олишади. Ҳозир биз бир-биримизга яқинроқ бўлишимиз керак, одам-одамга, қавм-қавмга, уруғ-уруққа. Фақат шундай қилсаккина яшаб кетамиз. Лекин буни кўпчилик тушунмаяпти. Ҳар ким фақат ўзини ўйлайди. Биз кучсизланиб боряпмиз, душманларимиз эса кучайишмоқда. Нияти бузуқ татарлар бизнинг бошимиз, қонимиз учун Хитойнинг Олтин-хонидан ипак матолар ва темир қозонларни мукофотга олмоқдалар. Биз бўлсак, улар билан тузукроқ ҳисоблашолмаймиз ҳам. Қийин пайтлар келяпти, Ойлун. Менинг ёнимда бўлгин. Аламларингни унутгин. Ойлун, сен менга жуда кераксан. Сенсиз, мен гўёки сопсиз қиличга, узангисиз эгарга ўхшайман. Сен мени ҳаётга қайтардинг, хоҳласанг, мени қудратли ҳам қиласан. 
Ойлун унинг ҳамма сўзлари чин юракдан айтилганини сезиб турарди. Ҳа, Ойлун унга керак, у унга суянмоқчи... Афтидан, унинг ҳаёт йўли осмонларда белгиланган кўринади. Шундай экан, унга қарши бориш керакмикан? 
Есугай тез оёққа туриб кетди. Сал кучга кириши билан от сўради. Ойлун ҳам у билан бирга кетди. Отлар йўрғалаб боришарди. Оппоқ қорга бурканган тепаликлар кўзни қамаштириб ярқирар, қаҳратон сукунатида сувлуқларнинг жаранг-журунги яққол эшитилиб турарди. Отларнинг бурунларидан қайноқ буғ уфуриб чиқар ва ёлларига ёпишиб қировга айланарди.Ойлун жиловни бир тортиб қўювди, от аввалига йўртиб, кейин эса, елдек учиб кетди. Совуқ шамол ёноқларини куйдириб, кўзларини ёшлантирди. Лекин Ойлун отини ҳамон ниқталар ва теп-текис адирда елиб борарди. Отнинг елиб бориши эркинлик ҳиссини уйғотар ва қизнинг юрагини шодликка тўлдирарди. 
От секинлашди. Ойлун орқасига қаради. Есугай жуда узоқда қолиб кетибди – оппоқ қорда қоп-қора нуқта. Агар тақдирдан ҳам мана шундай осонгина қочиб бўлсайди!